OCENA STANU
I EFEKTYWNOŚCI POMOCY SPOŁECZNEJ
W
WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM ZA 2003 ROK
Białystok, kwiecień 2004r.
I. Krótka charakterystyka demograficzna województwa podlaskiego
W województwie podlaskim
zamieszkuje 1.205,9 tys. osób. Ponad połowa ludności,
bo 58,9% mieszka w mieście, przy czym 24,1% ogółu ludności województwa to mieszkańcy
Białegostoku. Najwięcej ludności, poza Białymstokiem,
mieszka w powiatach białostockim (11,5 %) i sokólskim (6,2%) oraz w m.
Suwałkach (5,7%) i Łomży (5,3%). Do powiatów liczących najmniej ludności
należą: sejneński (1,8%) i suwalski (2,9%).
Od 1998r. w większości powiatów obserwuje się spadek
liczby ludności, największy w powiatach: bielskim, hajnowskim i sokólskim.
Niewielki wzrost odnotowano w powiatach: augustowskim, grajewskim i
zambrowskim, natomiast stosunkowo wysoki wzrost - w miastach: Suwałki (20%),
Łomża (ponad 12%) i Białystok (ponad 10%).
W strukturze ludności województwa przeważają osoby w
wieku produkcyjnym, stanowiący ok. 59%. W wieku poprodukcyjnym jest
ponad 16% ogółu ludności województwa, przy czym większość tych osób mieszka na wsi. Od szeregu lat
postępuje proces starzenia się wsi, będący efektem migracji ludności do miast
oraz spadku liczby rodzących się dzieci. W efekcie współczynnik obciążenia osób
w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym jest znacznie wyższy na
wsi, niż w mieście. Na wsi na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypada 866 osób,
które ten wiek już przekroczyły, natomiast w mieście - 592.
Liczba osób niepełnosprawnych w województwie wynosi 156
tys. i stanowi 12,9% ogółu ludności. Oznacza to, że prawie co
ósmy mieszkaniec województwa jest osobą niepełnosprawną. W całej populacji
niepełnosprawnych (prawnie i biologicznie) dominują osoby posiadające
umiarkowany stopień niepełnosprawności - 25,1%. Osoby z lekkim i znacznym
stopniem niepełnosprawności stanowią odpowiednio 24,1 % i 24,0%. Większe
natężenie zjawiska niepełnosprawności występuje na wsi (146 osób na 1000
mieszkańców) niż w miastach (117 osób na 1000 mieszkańców). Skala
niepełnosprawności zwiększa się wraz z wiekiem. Blisko 50% ogólnej liczby
niepełnosprawnych stanowią osoby w wieku poprodukcyjnym.
W województwie podlaskim funkcjonuje 407,4 tys.
gospodarstw domowych, składających się przeciętnie z 2,94 osoby. Gospodarstwa
domowe tworzone przez mieszkańców miast są mniejsze w stosunku do gospodarstw
wiejskich, gdzie częściej występuje model rodziny
wielopokoleniowej; w skład gospodarstwa domowego w mieście wchodzi średnio 2,73
osoby, podczas gdy na wsi - 3,31. Znaczny odsetek gospodarstw - 25,2% - to
gospodarstwa jednoosobowe, wśród których dominują gospodarstwa osób w wieku 60
lat i więcej; w mieście ich udział wynosi 30,0%, natomiast na wsi jest znacznie
wyższy i wynosi 60,0%.
Własne źródło
dochodów posiada 60,3% ogółu ludności województwa. Najliczniejszą grupę, wśród
posiadających własne środki utrzymania, stanowią osoby utrzymujące się z
dochodów z pracy - 55.5%. Z niezarobkowych źródeł,
takich jak: emerytury, renty, zasiłki, utrzymuje się 44,2%. We wszystkich powiatach
obserwuje się spadek liczby ludności, dla której głównym źródłem utrzymania
jest praca. Największy spadek stwierdzono w powiatach: kolneńskim, sokólskim,
bielskim i siemiatyckim. Wzrasta natomiast odsetek
osób utrzymujących się z niezarobkowych źródeł.
Najwyższy wzrost odnotowano w Suwałkach i Łomży oraz w powiatach zambrowskim i grajewskim (liczba ludności w województwie wg. stanu na III
kw. 2003r., pozostałe dane - na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego
- maj 2002r.)
Wskaźnik stopy bezrobocia w województwie podlaskim wynosi
14,5% i należy do najniższych w kraju. Liczba bezrobotnych ogółem w
województwie wynosi 8.5446 osób, tym ponad połowa to
bezrobotne kobiety. Bezrobocie na wsi, łącznie z bezrobociem ukrytym, szacuje
się na ponad 40 tys. osób.
Największa liczba bezrobotnych występuje w Białymstoku -
17.225, w powiecie białostockim - 8.955 i w Suwałkach - 6.462. Spośród miast będących powiatami
najmniej bezrobotnych, bo 5.613 osób, odnotowano w
Łomży. W pozostałych powiatach sytuacja w tym zakresie przedstawia się
następująco: sokólski -6.372, augustowski - 5.798, kolneński - 3.722, grajewski -
5.350, łomżyński
3.655, zambrowski - 3.627, wysokomazowiecki
- 3.514, bielski - 3.182, suwalski
- 2.742, hajnowski - 2.714, sejneński
- 2.465, moniecki - 2.093 i siemiatycki - 1957.
Wśród osób nie posiadających
pracy, co czwarta osoba jest w wieku 18 - 24 lat. Połowę ogółu pozostających bez pracy stanowią
długotrwale bezrobotni (powyżej 1 roku). Wśród bezrobotnych jest także ponad
2,2 tys. osób niepełnosprawnych, wśród których 89% stanowią niepełnosprawni w
stopniu lekkim, a 75% niepełnosprawni z wykształceniem zasadniczym zawodowym i
niższym. (Dane wg stanu na koniec grudnia 2003r.)
II. Uwagi ogólne
Pomoc społeczna
- zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 29.11.1990 r. o pomocy
społecznej - jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu
umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych,
których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i
uprawnienia.
Pomoc
społeczna jest zatem ?uzupełnieniem" systemu
zabezpieczenia społecznego, który powinien być uruchamiany wyłącznie wówczas,
gdy osoba lub rodzina wykorzystała już swoje uprawnienia przysługujące jej na
mocy innych ustaw, lecz okazały się one niewystarczające.
Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych
potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach
odpowiadających godności człowieka. Ustawa nie definiuje pojęcia ?niezbędne
potrzeby". Powszechnie za niezbędne uznaje się konieczność ochrony biologicznej
egzystencji człowieka, w szczególności zapewnienie schronienia, posiłku,
ubrania.
Instytucje
pomocy społecznej zobowiązane są do podejmowanie takich działań pomocowych,
które doprowadzą do życiowego usamodzielnienia osób korzystających z pomocy
społecznej, tj. do samodzielnego przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych.
Celem pomocy społecznej jest także zapobieganie
powstawaniu tych trudnych sytuacji życiowych poprzez poradnictwo, pracę
socjalną, pomoc w załatwianiu spraw urzędowych i innych ważnych spraw bytowych.
III. Stan i efektywność pomocy społecznej
1. Zakres zadań jednostek samorządu terytorialnego i
administracji rządowej.
Ustawa o
pomocy społecznej określiła zadania pomocy społecznej, zasady udzielania
świadczeń oraz organizację pomocy społecznej.
Zadaniem gminy jest przede wszystkim
zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych - schronienia, posiłku, niezbędnego
ubrania, a osobom wymagającym pomocy w codziennym życiu, także usług
opiekuńczych. Następuje systematyczny wzrost liczby osób i rodzin, które
wymagają nie tylko okresowego, ale coraz częściej stałego wspierania ze strony
instytucji pomocowych. Zakres i formy otrzymywanej pomocy są zróżnicowane.
Zależą one od sytuacji życiowej osób wymagających pomocy, jak również od
możliwości, głównie finansowych, instytucji powołanych do świadczenia pomocy.
Do zadań powiatu w szczególności należy
organizowanie opieki nad dzieckiem i rodziną, prowadzenie placówek opiekuńczo -
wychowawczych i domów pomocy społecznej oraz szkolenie kadr pomocy społecznej z
terenu powiatu.
Samorząd
województwa opracowuje i realizuje wojewódzką strategię integracji i
polityki społecznej, inspiruje i promuje nowe rozwiązania w zakresie polityki
społecznej oraz organizuje kształcenie i szkolenie zawodowe kadr pomocy
społecznej.
Ocena stanu i efektywności pomocy społecznej należy do zadań wojewody, który ponadto ustala sposób realizacji zadań z zakresu
administracji rządowej, wykonywanych przez samorządy oraz sprawuje nadzór nad
przestrzeganiem standardu usług świadczonych przez jednostki organizacyjne
pomocy społecznej oraz nad zgodnością zatrudnienia pracowników tych jednostek z
wymaganymi kwalifikacjami.
Ocena stanu i efektywności pomocy społecznej za 2003r.
dokonana została w oparciu o:
1/ analizę sprawozdań i informacji sporządzanych za 2003r. przez
ośrodki pomocy społecznej, realizujące zadania pomocy społecznej w gminie i
powiatowe centra pomocy rodzinie, wykonujące zadania te na poziomie powiatu
oraz ich porównanie z danymi dot. 2002r.
2/ ustalenia dokonane w wyniku kontroli:
-
ośrodków pomocy społecznej i
powiatowych centrów pomocy rodzinie w zakresie prawidłowości przyznawania
świadczeń, finansowanych z budżetu państwa w ramach realizacji zadań
administracji rządowej,
-
domów pomocy społecznej w
zakresie przestrzegania standardu świadczonych usług oraz realizacji programów
naprawczych,
-
placówek opiekuńczo -
wychowawczych w zakresie przestrzegania standardu usług oraz standardu opieki i
wychowania,
-
środowiskowych domów samopomocy
pod względem zakresu i jakości świadczonych usług,
-
wyżej wymienionych jednostek
organizacyjnych pomocy społecznej w zakresie zgodności zatrudnienia pracowników
z wymaganymi kwalifikacjami.
W 2003 roku
pracownicy Wydziału Polityki Społecznej przeprowadzili 31 kontroli w ośrodkach
pomocy społecznej, 2 w ośrodkach pomocy społecznej realizujących zadania
powiatów (dot. pomocy udzielonej uchodźcom), 12 - w domach pomocy społecznej,
16 w placówkach opiekuńczo - wychowawczych oraz 21 kontroli w zakresie realizacji
programów rządowych, w tym w 12 organizacjach pozarządowych i w 9 jednostkach
samorządu terytorialnego.
Ocenę
kontrolowanej działalności, wraz z wnioskami dotyczącymi usunięcia
stwierdzonych nieprawidłowości, przedstawiano w wystąpieniach pokontrolnych,
kierowanych do kierowników jednostek. O wynikach kontroli informowano także
organy prowadzące te jednostki. W wyniku kontroli 2 ośrodków pomocy społecznej
wystosowano do wójtów wnioski dotyczące zmiany na stanowisku kierownika.
Ponadto 2 gminy zostały zobowiązane do zwrotu - wraz z odsetkami - dotacji
wykorzystanej w nadmiernej wysokości za rok 2002 w kwocie ogólnej 16.631,54 zł oraz za rok 2003 w kwocie 11.258,15 zł.
2. Struktura organizacyjna pomocy społecznej
Zadania gminy w zakresie pomocy społecznej na terenie województwa podlaskiego
realizuje 118 ośrodków pomocy społecznej.
Kwalifikacje
pracowników ośrodków w zasadzie odpowiadają obowiązującym wymogom; osoby
zatrudnione posiadają wymagane na danym stanowisku wykształcenie oraz staż
pracy. Dotychczas jednak nie wszyscy kierownicy tych jednostek uzyskali
specjalizację z organizacji pomocy społecznej. Pracownicy socjalni wciąż
podnoszą swoje kwalifikacje, o czym świadczy fakt awansowania w 2003 r.
pracowników na wyższe stopnie, tj. na:
-
starszych specjalistów pracy socjalnej - 6,
-
specjalistów pracy socjalnej - 3,
-
starszych pracowników socjalnych - 22.
W 2003 roku w 118 ośrodkach pomocy
społecznej zatrudnionych było ogółem 1.080 osób, tj. o
8 osób mniej niż w 2002 roku. Pracownicy socjalni stanowili 43,4 % ogółu
zatrudnionych, w 2002 roku 45,4 %. Należy zauważyć, że w porównaniu do 2002 r.
zmalała o 28 osób liczba pracowników socjalnych w rejonach opiekuńczych.
Zmalała również liczba konsultantów - o 2 osoby, a także radców prawnych,
również o 2 osoby.
Wymagany ustawą wskaźnik zatrudnienia
pracowników socjalnych w ośrodkach (tj. 1 pracownik na 2 tysiące mieszkańców,
nie mniej niż trzech) nie jest spełniony. W roku ubiegłym w województwie
podlaskim na 1 pracownika socjalnego przypadało średnio 2467 mieszkańców, a w
wielu gminach wskaźnik ten był jeszcze bardziej niekorzystny i wynosił: w 24
gminach od 1448 do 2 tys., w 32 gminach od 2 tys. do 2,5 tys., w 23 - od 2,5
tys. do 3 tys., w 11 - od 3 tys. do 4 tys., w pozostałych - powyżej 4 tys., a w
niektórych przekraczał nawet
5 tys. (Turośń Kościelna -5110, Boćki -
5152, Bargłów - 5861).
Według stanu na koniec 2003 roku aż w 8
gminach (Suraż, Bakałarzewo,
Kobylin Borzymy, Kołaki Kościelne, Kuźnica, Perlejewo,
Przerośl i Szumowo) nie był zatrudniony ani jeden
pracownik socjalny.
Zadania powiatów w
zakresie pomocy społecznej realizuje 14 Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie
oraz miejskie ośrodki pomocy społecznej w 3 miastach na prawach powiatu, tj. w
Białymstoku, Łomży i Suwałkach, przy czym w Białymstoku ośrodek przyjął nazwę
Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie. W 2003 roku w 14 jednostkach zatrudnionych
było 77 osób, tj. tyle samo co w roku ubiegłym.
Spośród tej liczby 17 osób to kadra kierownicza, 4 - specjaliści pracy
socjalnej, 3 - specjaliści pracy z rodziną, 15 - pracownicy socjalni, 1 -
aspirant, 37 - "pozostali pracownicy".
Zatrudnienie w poszczególnych centrach jest zróżnicowane:
od 3 osób (powiaty sejneński zambrowski) do maksymalnie 9 (powiaty białostocki
i bielski). W powiecie bielskim, sejneńskim,
suwalskim i zambrowskim nie ma pracowników socjalnych. W żadnym z centrów nie
zatrudnia się konsultantów ani radców prawnych.
Niedostateczna obsada kadrowa większości powiatowych centrów
pomocy rodzinie, brak dostatecznej liczby specjalistów pracy z rodziną,
prawników, konsultantów, nie gwarantuje prawidłowej realizacji tych zadań. W
efekcie w większości powiatów nie jest prowadzone specjalistyczne poradnictwo
dla rodzin, nie są organizowane szkolenia dla pracowników pomocy społecznej,
nie jest udzielana pomoc metodyczna dla ośrodków pomocy społecznej.
Zadania województwa samorządowego wykonywać powinien
Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej. W województwie podlaskim funkcjonował
on do 28 lutego 2003r. Po jego likwidacji, od 1 marca ub. r. zadania te przejął
Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego, w którym
utworzono referat o nazwie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej.
O ile w 2002r. w ROPS zatrudnionych było 9 osób, to w
referacie wszystkie zadania z zakresu polityki i pomocy społecznej, pomocy
niepełnosprawnym, przeciwdziałania alkoholizmowi, narkomanii i inne, realizuje
8 pracowników (7,5 etatów). Kwalifikacje tych pracowników przedstawiają się następująco:
kierownik referatu - wyższe medyczne (lekarz), 3 inspektorów (z wyższym
wykształceniem: inżynierskim, administracyjnym i polonistycznym), 3
podinspektorów (z wyższym wykształceniem: pedagogicznym, politologicznym i
administracyjnym).
Ponieważ ROPS nie przekazuje Wojewodzie sprawozdań z
działalności, trudno ocenić jej efekty.
Zadania wojewody z
zakresu pomocy społecznej wykonuje Oddział Pomocy Społecznej w Wydziale
Polityki Społecznej PUW w składzie: kierownik (prawnik), 2 inspektorów ds.
nadzoru nad placówkami opiekuńczo - wychowawczymi (pedagodzy), 2 inspektorów
ds. nadzoru nad domami pomocy społecznej i środowiskowymi domami samopomocy
(socjolog i pedagog) oraz 3 inspektorów (2 i 3/5 etatu) ds. nadzoru nad
ośrodkami pomocy społecznej (prawnicy), którzy realizują także inne bieżące
zadania.
3. Pomoc w formie zasiłków pieniężnych i w naturze
realizowana przez gminy
W 2003 roku pomocą społeczną w formie zasiłków
pieniężnych i w naturze, objęto 59.441 rodzin, tym samym pośrednio udzielając pomocy 205.943 osobom
w tych rodzinach. Oznacza to, że w roku 2003 co 6
rodzina korzystała ze świadczeń pomocy społecznej. W stosunku do roku 2002
nastąpił wzrost o 2.285 rodzin i o 3.785 osób w rodzinach.
Biorąc pod uwagę powód udzielenia pomocy, niezależnie od
źródeł finansowania, największą liczbę rodzin stanowią:
-
rodziny z osobami bezrobotnymi - z tego tytułu z pomocy skorzystało w
2002 r. 25.053 rodziny,
a w 2003 r. - 26.443,
-
rodziny znajdujące się w ubóstwie - z tego tytułu z pomocy skorzystało
w 2002 r. 18.700 rodzin, a
w 2003 r. - 24.218,
-
rodziny z osobami niepełnosprawnymi - z tego tytułu z
pomocy skorzystało w 2002 r. 16.204 rodziny, a w 2003 r. - 14.716,
-
rodziny wykazujące bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa
domowego - z tego tytułu z pomocy skorzystało w 2002 r. 13.321 rodzin, a w
2003r. - 13.590,
-
rodziny z osobami przewlekle chorymi - z tego tytułu z pomocy
skorzystało w 2002 r. 12.231
rodzin, a w 2003 r. -
11.933.
Pomoc, o której mowa wyżej, finansowana była ze środków
własnych gmin oraz ze środków budżetowych przekazanych gminom na realizację
zadań zleconych. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej z budżetu państwa
finansowane są zasiłki stałe, zasiłki stałe wyrównawcze, zasiłki okresowe,
okresowe specjalne, renta socjalna (do września 2003 r., od października 2003
r. świadczenie to realizuje ZUS), zasiłek z tytułu ochrony macierzyństwa,
zasiłki celowe w formie biletu kredytowego oraz specjalistyczne usługi
opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Natomiast gminy w ramach zadań
własnych udzielają pomocy w formie: schronienia, posiłku, ubrania, usług
opiekuńczych, zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku
zdarzenia losowego, sprawienia pogrzebu i innych zasiłków celowych w naturze,
pomocy na usamodzielnienie, pomocy finansowej na pokrycie wydatków na
świadczenia zdrowotne w publicznych zakładach opieki zdrowotnej.
W 2003 roku na realizację świadczeń pomocy społecznej
wydatkowano ogółem 92.203.954 zł, z tego 71.326.983 zł z budżetu wojewody, tj. 77,35 % ogółu wydatkowanych
środków. Udział gmin w kosztach zadań pomocy społecznej wyniósł 22,65 %
(łącznie z dofinansowaniem z budżetu programu dożywiania) i był wyższy niż w
roku 2002 o 1,45 %.
Ogółem środki
finansowe z budżetu państwa przekazane na świadczenia pomocy społecznej w roku
2003 były niższe niż w roku 2002 o 4.025.817 zł.
Wynikało to z przekazania rent socjalnych do systemu zabezpieczenia
społecznego. Koszt pozostałych świadczeń (tj. bez renty socjalnej) wyniósł
45.068.970 zł i był o 2.5 % wyższy
w porównaniu do roku 2002 (w którym wynosił 44.002.858 zł).
A.
W ramach świadczeń realizowanych ze środków budżetowych udzielono pomocy w
formie:
1/ zasiłku stałego 1.933 osobom, w 2002 r. - 2.354 osobom,
2/ zasiłku stałego wyrównawczego
3.756 osobom, w 2002 r. - 3.347 osobom,
3/ zasiłku okresowego
gwarantowanego 772 osobom, w 2002 r. - 965 osobom,
4/ zasiłku okresowego 22.768 osobom,
w 2002 r. - 20.445 osobom,
5/ zasiłku okresowego specjalnego 1.456 osobom, w 2002 r. - 1.246 osobom,
6/ renty socjalnej 7.255 osobom, w 2002 r. - 6.845 osobom,
7/ zasiłku z tytułu ochrony
macierzyństwa 3.697 osobom, w 2002 r. - 3.677 osobom.
ad.1/ W 2003 roku zmniejszyła się liczba osób korzystających z zasiłku
stałego o 421 osób, co spowodowane było zaostrzeniem przepisów dotyczących art.
27 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, który zobowiązuje osobę ubiegającą się o
tę formę pomocy do przedłożenia orzeczenia o niepełnosprawności, ze wskazaniami
dotyczącymi art. 6b ust. 3 pkt 7 i 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o
rehabilitacji zawodowej i społecznej (Dz. U. z 1998 r.
Nr 123 poz. 776 z późn. zm.). Ponadto zmniejszeniu uległ dochód uprawniający
rodzinę z 200 % do 150 % dochodu określonego w art. 4 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej.
ad.2/ Od lat systematycznie wzrasta liczba osób pobierających zasiłek
stały wyrównawczy (o 12,22 % w stosunku do roku 2002). Wynika to z równoległego
funkcjonowania różnych systemów orzekania i zwiększania się liczby osób niemających uprawnień do emerytury lub renty z
ubezpieczenia społecznego, w których miejsce wypłacane jest stałe świadczenie z
pomocy społecznej o charakterze quasirentowym.
ad.3/ Zmniejszenie liczby osób
uprawnionych do zasiłku okresowego gwarantowanego z 1143 w roku 2001 do 965 w
roku 2002 i 772 w roku 2003 wynika z wyczerpania przez tę grupę świadczeniobiorców okresu pobierania świadczenia (36
miesięcy) i ze zmiany kryteriów jego przyznawania.
ad.4/ Przeciętna wysokość zasiłku okresowego w 2003 roku wyniosła
148,71 zł i była niższa niż w 2002 roku (175,27 zł) o 26,56 zł, zwiększył się
natomiast czasokres udzielonej pomocy w tej formie z 4,3 w 2002 r. do 5,02
miesiąca w 2003 r., przez co średnia pomoc pieniężna udzielona rodzinie
pozostała w zasadzie na tym samym poziomie (- 7,14 zł). Wzrosła natomiast
znacząco (o 11,36 %) liczba rodzin, które taką pomoc otrzymały (2002 r. -
20.445, w 2003 r. - 22.768).
ad.5/ Podobne tendencje, tj. zwiększenie liczby osób (o 16 %),
zmniejszenie jednorazowego świadczenia (o ok. 35 zł) przy jednoczesnym
wydłużeniu czasokresu (z 3,3 do 3,5 miesiąca) utrzymały się przy przyznawaniu
specjalnego zasiłku okresowego.
ad.6/ Liczba osób uprawnionych do renty socjalnej również
systematycznie wzrastała od lat o ok. 11 %. W 2003 roku liczba ta wzrosła tylko
o 6 % w związku z przejęciem od 1.10. ub. r. wypłaty
tego świadczenia przez ZUS.
ad.7/ Z zasiłku okresowego z tytułu ochrony macierzyństwa w roku 2003
skorzystało o 20 kobiet mniej, niż w roku 2002, przy jednoczesnym wzroście
wartości miesięcznego świadczenia z 273,39 zł do 304,41 zł. Tendencja spadkowa
w tej grupie osób trwa od kilku lat i wynika z ogólnej sytuacji demograficznej
w kraju.
W roku
2003 gminy w ramach zadań zleconych wypłacały także zasiłki rodzinne i
pielęgnacyjne. Na te świadczenia wydatkowano kwotę 4.316.680 zł,
tj. o 640.592 zł mniej niż w roku 2002. Wynikało to
przede wszystkim z faktu, że gmina była ostatnim ogniwem w systemie wypłat tych
świadczeń, zatem w związku z przejęciem wypłaty renty socjalnej przez ZUS,
także wypłatę należących tym świadczeniobiorcom
zasiłków przejął organ rentowy.
W 2003 roku - w związku z
suszą - gminy otrzymały dotację z budżetu w kwocie 96.392.15 zł,
co pozwoliło na objęcie pomocą 281 rodzin.
B. W ramach zadań własnych
gminy udzieliły pomocy 37.773 rodzinom, na ogólną
kwotę 20.876.971 zł. W porównaniu do roku 2002 koszt
świadczeń zwiększył się o 552.391 zł. (głównie w związku ze wzrostem wartości usług opiekuńczych),
a liczba rodzin objętych pomocą o 248 rodzin.
W ramach tych środków gminy zapewniły:
-
schronienie - 86 osobom samotnym (w roku 2002 - 135),
-
posiłek - 35.175 osobom (w roku
2002 - 35.025),
w
tym - 1.426 innym, niż dzieci i młodzież w trakcie
nauki w szkole (w roku 2002 - 1.105),
-
ubranie - członkom 771 rodzin (w roku 2002 - 960),
-
usługi opiekuńcze - 1342 osobom (w roku 2002 - 1.450),
w
tym - 24 osobom usługi specjalistyczne (w roku 2002 - 41),
-
pomoc finansową na pokrycie wydatków na świadczenie
zdrowotne - 488 osobom (w roku 2002 - 1.230),
-
zasiłki celowe na pokrycie wydatków powstałych w wyniku
zdarzenia losowego - 137 rodzinom (w roku 2002 - 154),
-
sprawienie pogrzebu - 136 osobom (w roku 2002 - 144),
-
zasiłki celowe (w tym specjalne) i w naturze - 24.124 osobom (w roku 2002 - 23.964).
Zasiłki celowe
przyznawane były głównie na zabezpieczenie podstawowych bieżących potrzeb,
takich jak: zakup odzieży, obuwia, opłacenie energii elektrycznej, zakup opału,
pokrycie kosztów leków i leczenia zakup żywności, wyrobienie niezbędnych
dokumentów (dowód osobisty).
Wśród
osób korzystających z tej ostatniej formy pomocy były także osoby opuszczające
zakłady karne i areszty śledcze, a także rodziny tych osób.
W
roku 2003 zakłady karne i areszty śledcze zgłosiły do ośrodków pomocy
społecznej 381 osób, wymagających pomocy w przystosowaniu do życia w
społeczności po opuszczeniu placówek penitencjarnych. Pomocy społecznej (w
różnych formach, w tym: zasiłki okresowe, celowe, zasiłki stałe) udzielono 306
osobom. W stosunku do roku 2002 liczba osób, które po wyjściu z zakładów
korzystały ze świadczeń pomocy społecznej zmniejszyła o 11 osób (w r. 2002 -
392osoby), ale też mniej osób, niż w roku poprzednim (333 osoby) zakłady karne
zgłosiły do ośrodka pomocy społecznej.
Ponadto,
na wniosek osadzonych pomocą obejmowano także członków ich rodzin. W 2003r.
przyznano pomoc 59 rodzinom (w roku 2002 - 82 rodzinom).
Główną formą pomocy udzielonej przez
gminy jest dożywianie uczniów (o czym dalej) oraz
zasiłki celowe, z których skorzystały 22.783 rodziny,
otrzymując średnio po 290,47 zł.
Gminy zapewniły usługi opiekuńcze 1.342 osobom, a ich koszt wyniósł 5.557.297 zł.
Liczba osób, którym świadczone są usługi, zmniejszyła się o 108 w stosunku do
roku 2002, przy jednoczesnym wzroście kosztu realizacji tego zadania o ok.
557.000 zł.
Ponadto gminy zapewniły usługi opiekuńcze dla 281 osób z
zaburzeniami psychicznymi, których koszt - 1.516.192 zł.
- finansowany jest z budżetu państwa. Liczba osób
korzystających z usług psychiatrycznych wzrosła w roku ubiegłym o 35, a koszt
tych usług zwiększył się o 503.000 zł, także w związku
ze zwiększeniem wymiaru czasu opieki z 483 godzin dla 1 podopiecznego w 2002
roku do 540 godzin w roku ubiegłym.
Wydaje się, że ilość osób pozostających w środowisku, a
wymagających usług opiekuńczych jest znacznie większa, jednakże wobec wysokich
kosztów tego zadania, opieka jest często zapewniana w podstawowym zakresie
przez sąsiadów, dalekich krewnych itp.
Nadal
martwym przepisem jest możliwość udzielania pomocy (w formie zasiłków lub
pożyczek) na ekonomiczne usamodzielnienie. Żadna z gmin nie udzieliła takiej
pomocy ze względu na jej koszt i wątpliwą efektywność.
Znaczącą, choć niematerialną formą pomocy, jest
poradnictwo specjalistyczne, praca socjalna i pomoc w załatwianiu spraw
urzędowych. Przy podobnej w porównywanych latach liczbie rodzin, którym
udzielono poradnictwa specjalistycznego (2002 r. - 6.056, 2003 r. - 5810)
znacząco wzrosła liczba rodzin korzystających z pomocy w załatwianiu spraw
urzędowych (z 6.736 w 2002 r. do 10.858 w 2003 r.) oraz liczba rodzin, z którymi prowadzono pracę
socjalną (z 23.314 w roku 2002 do 25.212 w roku ubiegłym). Oznaczać to może wzrost bezradności w
rodzinach, narastanie dysfunkcyjności i zagubienie w
sprawach życia codziennego, ale także większą trudność spraw urzędowych.
C. Z
powyższego wynika, że w zasadzie wszystkie formy pomocy przewidziane ustawą są
udzielane, chociaż w różnym zakresie w różnych gminach. Wartość udzielonej
pomocy w przeliczeniu na 1 mieszkańca gminy z zadań zleconych wyniosła w
województwie 59,19 zł., natomiast z zadań własnych -
17, 31 zł. (łącznie z dotacją na dożywianie).
O ile gminy nie mają większego wpływu na koszt zadań
zleconych, bowiem determinuje go ilość osób uprawnionych do świadczeń
obligatoryjnych i wysokość dotacji z budżetu państwa, to zakres zadań własnych
i ich koszt zależy od przeznaczenia przez gminę środków na ten cel. Z analizy
wynika, że największe własne "nakłady" na 1 mieszkańca poniosły gminy miejskie
Augustów (44 zł.) i Bielsk Podlaski ( 30 zł.) oraz gminy: Łapy (32 zł.), Michałowo
(41 zł.), Nowogród (35 zł.), Płaska (32 zł.), najmniejsze
natomiast : spośród miast - Wysokie Mazowieckie oraz gminy: Brańsk
i Wyszki (3 zł.), Pątnica i Radziłów
(4 zł.), Rajgród, Boćki, Grodzisk, Kulesze Kościelne, Nowe Piekuty i
Puńsk (5 zł.). Statystyczny mieszkaniec gminy Kobylin Borzymy otrzymał pomoc o
wartości "aż" 1 zł.
Pomoc
środowiskową zrealizowaną w 2003 roku można ogólnie ocenić pozytywnie:
zwiększyła się liczba osób i rodzin objętych pomocą, wzrosła wartość tej
pomocy, zwiększyła się pomoc w formie poradnictwa.
W sytuacji stałego ubożenia społeczeństwa,
wzrostu liczby bezrobotnych, narastania patologii itp. trudno jednakże uznać,
że wszyscy potrzebujący pomocy uzyskali ją w wymiarze wystarczającym.
W roku 2003 do Wojewody Podlaskiego wpłynęło 7 skarg dotyczących
przyznawania i wypłacania zasiłków realizowanych przez ośrodki pomocy
społecznej w ramach zadań zleconych gminie. Celem ich wyjaśnienia
przeprowadzono kontrole doraźne, w wyniku których 2
skargi uznano za zasadne i wystosowano do kierowników stosowne zalecenia mające
na celu wyeliminowanie stwierdzonych nieprawidłowości. Pozostałe skargi uznano
za bezzasadne, ponieważ podnoszone w nich zarzuty nie zostały potwierdzone.
Niewielka ilość skarg
oraz brak niepokojów w regionie na tym tle może wskazywać na fakt, iż w
sprawach najtrudniejszych pomocy udzielono adekwatnie do sytuacji i możliwości
pomocy społecznej.
D. Koszt
utrzymania ośrodków pomocy społecznej w roku 2003 (wynagrodzenia, wydatki
bieżące) wyniósł 29.306.641 zł, z czego prawie połowę
sfinansowały gminy, pozostała część pochodziła z dotacji budżetu państwa. W
kosztach tych 26.206.622 zł, tj. aż 89,42 % stanowią
wynagrodzenia osobowe wraz z pochodnymi. Wynika to stąd, że część gmin w
wydatkach na utrzymanie ośrodka nie wykazuje kosztu utrzymania lokali, opłat
stałych itp., traktując je jako "wkład własny" w to zadanie.
Z porównania kosztu utrzymania ośrodków (29.306.641 zł) do kosztu udzielonej pomocy (92.203.954 zł) wynika, że "obsługa" zasiłków pieniężnych i w naturze
wynosi 31,78 % wartości tych zasiłków. Jest ona "tańsza" przy zadaniach
zleconych (odpowiednio 14.902.900 zł koszt obsługi,
71.326.983 zł wartość świadczeń) i wynosi 20,89 %, a
"droższa" przy zadaniach własnych (odpowiednio 14.403.843 zł
koszt obsługi, 20.876.971 zł koszt świadczeń) i wynosi
68,99 %.
Tak wysoki koszt "obsługi" zadań nie uwzględnia jednak
pomocy niematerialnej, tj. pomocy socjalnej, poradnictwa, innych zadań
realizowanych przez ośrodek pomocy społecznej.
Koszt obsługi jednego klienta z zadań zleconych w sprawach
zakończonych decyzją przyznającą świadczenie wynosi rocznie 369,85 zł,
miesięcznie - 30,82 zł.
Koszt obsługi jednego klienta, któremu przyznano
świadczenie z zadań własnych (nadal bez pomocy niematerialnej) wynosi rocznie
240,08 zł, a miesięcznie - 20,01 zł. W ujęciu całościowym kosztów utrzymania
ośrodków i liczby klientów korzystających z zasiłków i pomocy w naturze, koszt
obsługi jednego klienta wynosi rocznie 384,27 zł i 32,02 zł miesięcznie.
Obsługa jednego świadczenia kosztuje z zadań zleconych
36,20 zł, a z zadań własnych 2,83 zł, (na co wpływa na pewno duża liczba
jednostkowych świadczeń dot. dożywiania uczniów - 4,5 mln), średnio 5, 32 zł.
E. Według stanu na 1.01.2003r., 21 jednostek pomocy społecznej wdrożyło i eksploatowało system
informatyczny POMOST, przesyłając zbiory centrale i tyleż samo, tzn. 21
wykonano nowych instalacji, sfinansowanych w grudniu 2002r. z dodatkowych
środków MGPiPS.
Prace wdrożeniowe w 2003r. ukierunkowane były głównie na
nowe wdrożenia i instalacje systemu w kolejnych ośrodkach pomocy
społecznej. Ścisła współpraca z ośrodkami pomocy społecznej i dostawcami
oprogramowania, pozwoliła na wdrożenie systemu w 17 ośrodkach spośród tych, w
których zainstalowano program w 2002 roku. Średnia zgodność w przesyłanych danych
kształtuje się na poziomie 74% (wg. danych za III kwartał 2003r.). Cztery
ośrodki podjęły próbę wdrożenia, ale bez efektów w postaci zbiorów centralnych.
Jednocześnie rozpoczęto prace instalacyjne i wdrożeniowe
w ośrodkach pomocy społecznej, które wyrażały chęć pracy w systemie. Do końca
2003r. wykonano 31 nowych instalacji, z czego 22 ośrodki eksploatuje system i
przesłało zbiory centralne. Średni procent zgodności danych w nowo wdrożonych ośrodkach wynosi 59%.
Pozostałe 9 jednostek, w tym jedno powiatowe centrum pomocy rodzinie, prowadzi
prace wdrożeniowe i należy spodziewać się zbiorów centralnych po I kwartale
2004r.
Statystycznie przyrost ilościowy nowych wdrożeń
kształtuje się na poziomie 228,6% zaś przyrost ilości przekazywanych zbiorów
centralnych na poziomie 185,7% (wg danych za III kwartał 2003 r.).
Według stanu na
koniec 2003 roku w programie pracują bądź rozpoczynają pracę 72 ośrodki pomocy
społecznej i 1 powiatowe centrum pomocy rodzinie.
Było to możliwe dzięki zaangażowaniu gmin w komputeryzację,
ale przede wszystkim w wyniku dofinansowania tego zadania ze środków MGPiPS.
Dotacja na to zadanie (łącznie ze środkami "za" pracę w systemie) wyniosła
94.448 zł. Środki te przeznaczone zostały przede
wszystkim na instalacje i szkolenia wdrożeniowe oraz modernizację starego
sprzętu i zakup niezbędnych urządzeń.
Program wymaga jeszcze wdrożenia w 46 ośrodkach i 13
powiatach, ponieważ dotychczas tylko PCPR powiatu łomżyńskiego rozpoczął pracę
w programie. Poza system jest także regionalny ośrodek polityki społecznej.
4. Domy pomocy społecznej
Obok
pomocy środowiskowej, system pomocy społecznej obejmuje również tzw. pomoc
instytucjonalną. Na terenie województwa funkcjonują 22 domy pomocy społecznej,
w tym: 16 prowadzonych przez samorządy powiatowe oraz 6 - prowadzonych na
zlecenie powiatów przez inne podmioty, tj. zgromadzenie zakonne, Caritas,
Polski Komitet Pomocy Społecznej, przedsiębiorstwo. Domy te przeznaczone są dla
osób:
- starych
- 4 domy, 106 miejsc,
- przewlekle
somatycznie chorych - 9 domów, 1.012 miejsc,
- przewlekle
psychicznie chorych - 3 domy, 535 miejsc,
- niepełnosprawnych
intelektualnie dorosłych - 1 dom, 112 miejsc,
- niepełnosprawnych
intelektualnie dzieci i młodzieży - 5 domów, 539 miejsc
Łącznie
dysponują one 2.304 miejscami. W stosunku do roku 2002
nastąpił wzrost liczby miejsc o 98, z tego:
-
3 miejsca z adaptacji i remontów w DPS w Mocieszach
(powiat moniecki), dom dla przewlekle somatycznie chorych,
-
41 miejsc z inwestycji, tj. 21 miejsc w DPS w
Białowieży i 20 miejsc w DPS w Białymstoku; są to domy te dla osób przewlekle
somatycznie chorych,
-
50 miejsc pozyskanych w wyniku docelowego
zagospodarowania całego obiektu w DPS "Spokojna Przystań" w
Garbarach; dom dla przewlekle psychicznie chorych,
-
2 miejsca w DPS w Kozarzach - dla niepełnosprawnych intelektualnie
dorosłych oraz po 1 miejscu w DPS: w Brańsku - dla przewlekle somatycznie chorych, w
Grajewie - dla niepełnosprawnych intelektualnie dzieci młodzieży; miejsca te pozyskano w wyniku
zmian organizacyjnych.
Wymienione placówki nie zaspokajały w pełni potrzeb
mieszkańców województwa podlaskiego. Szczególnie dotkliwie odczuwalny był brak
miejsc dla osób przewlekle somatycznie chorych oraz dla osób przewlekle
psychicznie chorych. Na dzień 31.12.2003 r. liczba osób
oczekujących na umieszczenie w domach pomocy wynosiła 513, w tym 308 na
przyjęcie do domów dla somatycznie chorych i osób starych oraz 193 - dla osób
psychicznie chorych. Sytuacja w tym zakresie, w stosunku do 2002 roku, nie
uległa poprawie mimo znaczącego wzrostu liczby miejsc w tych placówkach. W
analogicznym okresie 2002r. na miejsce w domu pomocy społecznej oczekiwało 450
osób, w tym 254 osób starych i somatycznie chorych oraz 192 psychicznie
chorych. Na wzrost liczby osób ubiegających się w roku 2003 o umieszczenie w
dps (o 63 osoby), poza czynnikami takimi, jak: postępujący proces starzenia się
społeczeństwa, zanikanie rodzin wielopokoleniowych, czy wyludnianie się wsi,
zwłaszcza w tzw. "ścianie wschodniej", mogła wpłynąć także obawa przez planowanymi
od 1.01.2004r. zmianami w zakresie finansowania domów
pomocy społecznej.
Domy pomocy społecznej finansowane były dotychczas z
odpłatności wnoszonych przez mieszkańców, z reguły w wysokości 70% ich dochodów
oraz z dotacji celowej z budżetu państwa. Od 1 stycznia 2004r. powiaty
otrzymują dotację budżetową jedynie na mieszkańców skierowanych do dps przed tą
datą. Opłaty za pobyt w dps osób skierowanych w roku bieżącym na nowych
zasadach ponoszą: osoba umieszczona w dps według dotychczasowej zasady, tj. 70%
swojego dochodu, małżonek i dzieci, jednakże tylko wówczas, jeśli ich sytuacja
dochodowa odpowiada kryteriom określonym w ustawie. Różnicę między średnim
kosztem utrzymania w danym domu pomocy społecznej, a opłatami wnoszonymi przez
wymienione wyżej osoby, pokrywa gmina, która skierowała swojego mieszkańca do
domu pomocy społecznej.
Należy mieć na uwadze, iż
prowadzenie domów pomocy społecznej dla osób wymagających opieki to zadanie
gmin (domy o zasięgu lokalnym) i powiatów (domy o zasięgu ponadgminym).
Tymczasem żadna z gmin województwa podlaskiego takiego domu nie prowadzi,
natomiast w powiatach sytuacja w tym zakresie jest bardzo zróżnicowana:
- powiat
białostocki prowadzi 6 domów: 3 dla osób przewlekle somatycznie chorych oraz 1 dla osób
starych i 2 dla przewlekle psychicznie chorych,
- powiat moniecki, - 2 domy, w tym 1 dla osób starych i 1
dla przewlekle somatycznie chorych,
- miasto
Białystok - 2 domy, w tym 1 dla przewlekle somatycznie chorych i 1 dla
niepełnosprawnych intelektualnie dzieci i młodzieży,
- powiat
łomżyński - 2 domy prowadzone na zlecenie, w tym 1 przez PKPS dla ludzi starych
i 1 przez Caritas dla przewlekle psychicznie chorych kobiet,
- powiat
augustowski - 2 domy dla niepełnosprawnych intelektualnie dziewcząt prowadzone
przez zgromadzenie zakonne,
- powiaty -
bielski, hajnowski, siemiatycki i miasto Suwałki - po
1 dps dla przewlekle somatycznie chorych,
- miasto Łomża
- 1 dom dla niepełnosprawnych intelektualnie dzieci i młodzieży (dla
dziewcząt),
- powiat
sejneński - 1 dom dla ludzi starych (dla kobiet),
- powiat wysokomazowiecki - 1 dom dla niepełnosprawnych
intelektualnie dorosłych,
- powiat
grajewski - 1 dom dla
niepełnosprawnych intelektualnie dzieci i młodzieży (dla
chłopców).
Pozostałe 4 powiaty
(zambrowski, kolneński, sokólski oraz suwalski) nie posiadają żadnych
placówek tego typu.
Przepisy
ustawy o pomocy społecznej przewidują funkcjonowanie rodzinnych domów pomocy,
świadczących całodobowo usługi opiekuńcze i bytowe dla trzech - ośmiu osób
wymagających wsparcia z powodu wieku. Rodzinny dom pomocy może być
prowadzony na podstawie porozumienia zawartego pomiędzy gminą a osobą lub
przedstawicielem rodziny zgłaszającym gotowość świadczenia takich usług.
Dotychczas jednak w województwie podlaskim nie powstała ani jedna tego typu
placówka.
Ustawa
o pomocy społecznej zobowiązuje domy pomocy społecznej do świadczenia usług na
poziomie obowiązującego standardu. W województwie podlaskim żaden z domów
obowiązującego standardu nie osiągnął. Wszystkie opracowały i realizują programy
naprawcze, które przewidują m.in. modernizację i doposażenie domów, ich
rozbudowę lub budowę nowych obiektów, jak również zwiększenie zatrudnienia
personelu. Realizacja tych programów przebiega z opóźnieniem spowodowanym
brakiem środków finansowych. Dotyczy to w szczególności osiągnięcia wymaganego
wskaźnika zatrudnienia pracowników zespołu terapeutyczno-opiekuńczego,
zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy na 1 mieszkańca domu, który
powinien wynosić:
- w domach dla osób starych od 0,4 do 0,7,
- w pozostałych domach - nie mniej niż 0,7.
O
ile w domach dla osób starych wskaźnik ten jest zbliżony do minimalnego (0,4),
to w pozostałych domach zatrudnienie pracowników terapeutyczno - opiekuńczych
znacznie odbiega od wymaganego minimum (0,7) i wynosi od
0,28 do 0,45.
W
2003r. średni koszt utrzymania mieszkańca w domu pomocy społecznej wyniósł 1781
zł. i wahał się od 2.640 zł.
(najwyższy był w domach prowadzonych przez miasto
Białystok i dwóch domach prowadzonych przez powiat białostocki) do 1510 zł. (najniższy w domu prowadzonym przez powiat wysokomazowiecki).
Odpłatność
mieszkańca najwyższa była w DPS w Sejnach (425,06 zł.), a
najniższa w domu dla chłopców niepełnosprawnych intelektualnie w Grajewie
(215,53 zł.). Średnia odpłatność dla województwa wyniosła 346,73 zł.
Dotacja
z budżetu państwa na domy pomocy społecznej wyniosła 33.043.920 zł, tj. średnio na 1 miejsce 1220 zł., przy
czym była zróżnicowana od 1180 zł. do 1316 zł. miesięcznie, w zależności od typu domu, jego wielkości i
uzyskiwanej odpłatności.
5. Środowiskowe domy
samopomocy
Zgodnie
z założeniami ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, placówki te są formą
oparcia społecznego dla osób, które z powodu choroby psychicznej lub upośledzenia
umysłowego wymagają różnorodnych form aktywizacji i rehabilitacji oraz pomocy w
przezwyciężeniu trudnych sytuacji życiowych. Są one prowadzone przez gminę lub
powiat jako zadanie zlecone i finansowane z budżetu państwa.
W
województwie podlaskim funkcjonuje 9 środowiskowych domów samopomocy w
Białymstoku, Bielsku Podlaskim, Grajewie, Hajnówce, Łapach, Łomży, Mońkach,
Sokółce i Augustowie. Placówki te dysponują łącznie 213 miejscami, w tym 30
miejsc przybyło w roku 2003 poprzez utworzenie Środowiskowego Domu Samopomocy w
Augustowie.
W 2003r.
powstał także Powiatowy Ośrodek Wsparcia dla Osób z Zaburzeniami Psychicznymi w
Lipniaku, na 25 miejsc, o formule zbliżonej do
środowiskowego domu samopomocy, utworzony przez powiat suwalski. Jest to
pierwsza i jedyna placówka tego typu w województwie, mimo iż ustawa o pomocy
społecznej zobowiązuje powiaty do organizowania i prowadzenia ośrodków wsparcia
dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Wydaje
się zasadne, aby przynajmniej jedna taka placówka funkcjonowała w każdej
większej gminie, a w szczególności w gminie będącej siedzibą powiatu, bądź w
powiecie. Jednakże, poza miastem Suwałki, które zgłosiło chęć utworzenia
środowiskowego domu samopomocy, inne powiaty i gminy na razie nie widzą takiej
potrzeby lub możliwości.
6. Opieka nad dzieckiem i rodziną
Opieka nad dzieckiem i rodziną stała się elementem
składowym szerokiego systemu pomocy społecznej. Głównym realizatorem tych
działań są samorządy powiatowe, którym powierzono zadanie tworzenia opieki
zastępczej nad dziećmi pozbawionymi warunków do prawidłowego rozwoju i
wychowania w rodzinie.
Powiaty
organizują zastępcze formy opieki rodzinnej - w rodzinie przysposabiającej, w
rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, a przypadku braku takiej
możliwości - w placówce opiekuńczo - wychowawczej. Pobyt w placówce powinien
mieć charakter przejściowy i trwać możliwie krótko, do czasu powrotu do rodziny
naturalnej lub przysposobienia dziecka, albo umieszczenia w rodzinie
zastępczej.
1/ Rodziny zastępcze
W roku 2002 w województwie funkcjonowało 1.036 rodzin zastępczych, w których umieszczonych było 1.178 dzieci. W roku 2003 liczba rodzin zastępczych zmalała i
wynosiła 937, natomiast liczba umieszczonych w nich dzieci wzrosła i wynosiła
1.264. Wyżej przytoczone dane dotyczące rodzin zastępczych obejmują także 2
rodziny pełniące funkcję pogotowia rodzinnego, w których umieszczono 4 dzieci.
Do pogotowia rodzinnego dziecko jest kierowane w sytuacji nagłej wymagającej
natychmiastowej interwencji. Co najmniej jedna tego typu rodzina powinna
funkcjonować w każdym powiecie, gdy tymczasem powstały one tylko w powiecie
białostockim i w Łomży.
Rodziny zastępcze tworzone
są na mocy postanowienia Sądu, zatem pomoc społeczna nie ma wpływu na ich
ilość.
Na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonego w
rodzinie zastępczej dziecka rodzina ta otrzymuje pomoc pieniężną. Jej wysokość
uzależniona jest od wieku dziecka, stopnia jego rozwoju, stanu zdrowia i
stopnia niedostosowania społecznego, a także od tego, czy rodzina zastępcza
jest spokrewniona z dzieckiem.
Środki na ten cel powiaty otrzymywały z dotacji celowej z
budżetu państwa.
W 2003
roku koszt realizacji tego zadania wyniósł 9.019.124 zł.,
tj. o 7,83% więcej niż w 2002 roku (8.364.105 zł.).
W 2003
roku wystąpiły trudności w realizacji świadczeń m.in. na pomoc pieniężną dla
rodzin zastępczych, jednakże zwiększone w IV kwartale ub. roku środki z rezerwy
budżetu państwa pozwoliły na wypłacenie wszystkich należnych świadczeń.
2/ Placówki opiekuńczo -
wychowawcze
Na terenie województwa podlaskiego w
dziewięciu powiatach (miasta: Białystok, Łomża, i Suwałki; powiaty:
augustowski, białostocki, hajnowski, łomżyński, moniecki, suwalski i zambrowski) w 2003 r. funkcjonowało 26 placówek opiekuńczo
- wychowawczych (wpisanych do rejestru Wojewody).
Uwzględniając typ i specyfikę działań
placówek, w województwie było 8 placówek socjalizacyjnych (w tym jedna
niepubliczna oraz 2 rodzinne domy dziecka, z których 1 powstał w 2003r.), 4
placówki socjalizacyjno - interwencyjne, 2 placówki interwencyjne (w tym jedna
niepubliczna), 2 placówki resocjalizacyjne (w tym jedna niepubliczna) oraz 10
placówek wsparcia dziennego (w tym 9 niepublicznych).
Placówki opieki całodobowej dysponują
717 miejscami, od 33 w powiecie suwalskim do 90 w Białymstoku. Na koniec roku przebywało w nich 653
dzieci.
Ogółem koszt utrzymania placówek wyniósł 16.616.656 zł., w
tym 13.943.154 zł. z
dotacji budżetu państwa (83,9% całości kosztów). Udział powiatów w utrzymaniu
placówek jest bardzo zróżnicowany (od ok. 2.000 zł. - powiat suwalski, 286.000 zł - miasto Suwałki, do
2.286.000 zł. - miasto
Białystok).
Średni miesięczny koszt utrzymania dziecka dla
województwa wynosił 2.184 zł., a w poszczególnych placówkach - od 1571
zł. (Zambrów) do 2444 zł. (Białystok) w zależności od
wielkości i typu placówki.
W kosztach utrzymania największy
udział, bo 68% mają wynagrodzenia pracowników (405 osób), w tym kadry
pedagogicznej (153 osoby).
W roku 2003 utworzona
została nowa placówka opiekuńczo - wychowawcza typu resocjalizacyjnego dla 45
chłopców - Salezjański Ośrodek Wychowawczy w Różanymstoku, prowadzona przez
zgromadzenie zakonne na zlecenie samorządu województwa. Dotychczas w
województwie funkcjonowała tylko placówka resocjalizacyjna dla dziewcząt -
Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Goniądzu, dysponująca 45 miejscami.
Od 1.01.2004r. placówki resocjalizacyjne nie są już jednostkami
organizacyjnymi pomocy społecznej, lecz działają na podstawie przepisów ustawy
o systemie oświaty.
Placówki opiekuńczo -
wychowawcze, podobnie jak domy pomocy społecznej, zobowiązane są do końca roku
2006 osiągnąć obowiązujący standard. Aktualnie wymagane standardy w zakresie
warunków bytowych spełnia ok. 70% placówek. Znacznie trudniejszym problemem
jest zmniejszenie liczby dzieci do obowiązującej normy 30 wychowanków. W
województwie podlaskim tylko 4 placówki osiągają standard w tym zakresie (Dom
Dziecka w Pawłówce, Placówka Opiekuńczo - Wychowawcza w Suwałkach,
Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo - Wychowawcza "Opoka" w Wasilkowie, "Nasz
Dom Dobry Pasterz" w Białymstoku. W pozostałych placówkach liczba wychowanków
znacznie przekracza przewidziany wskaźnik, co w istotny sposób utrudnia
realizację procesu opiekuńczo - wychowawczego.
Osiągnięcie standardu w
placówkach opiekuńczo - wychowawczych zależy od pozyskania środków na tworzenie
nowych placówek, których uruchomienie pozwoli na zmniejszenie liczby
wychowanków w placówkach oraz na modernizację placówek, które nie odpowiadają
standardowym wymogom.
Mimo tych trudności,
podejmowane w placówkach działania przynoszą konkretne efekty. Dużo miejsca
poświęca się pracy z rodzinami naturalnymi dzieci, włączając w ten proces
szereg instytucji, dzięki czemu wielu wychowanków wróciło do rodzin naturalnych
lub znaleziono im rodziny zastępcze.
Zatrudnienie w placówkach
specjalistycznej kary: psychologa, pedagoga, pracownika socjalnego, terapeuty,
pozwala na wyrównywanie deficytów rozwojowych dzieci oraz zapobieganie
późniejszym patologiom. Wychowankowie opuszczający placówki są coraz lepiej
przygotowani do samodzielnego życia, ponieważ uczeni są podstawowych umiejętności życiowych.
Na terenie województwa działają 4 ośrodki adopcyjno -
opiekuńcze (w tym jeden niepubliczny), które pełnią funkcję diagnostyczno -
konsultacyjną. Białostocki Ośrodek prowadzi wojewódzki bank danych o dzieciach
zakwalifikowanych do przysposobienia i rodzinach zgłaszających gotowość do
przysposobienia dziecka.
7. Pomoc na usamodzielnianie pełnoletnich wychowanków
rodzin zastępczych i osób opuszczających placówki opiekuńczo - wychowawcze.
Pomoc ta obejmuje:
1/ pomoc pieniężną na
usamodzielnienie,
2/ pomoc pieniężną na
kontynuowanie nauki,
3/ pomoc w uzyskaniu
odpowiednich warunków mieszkaniowych,
4/ pomoc w uzyskaniu
zatrudnienia,
5/ na zagospodarowanie w
formie rzeczowej.
Pomocy, o której mowa w pp. 1 i 2 udziela powiat właściwy
ze względu na miejsce pobytu dziecka przed umieszczeniem w rodzinie zastępczej
lub w placówce opiekuńczo - wychowawczej, natomiast do udzielania pomocy w
pozostałych formach zobowiązany jest powiat, na terenie
którego osiedli się usamodzielniony wychowanek.
W roku 2002 pomoc pieniężną na usamodzielnienie otrzymało
216 wychowanków rodzin zastępczych i 73 wychowanków placówek opiekuńczo -
wychowawczych. Pomoc pieniężną na kontynuowanie nauki otrzymały natomiast 602
osoby z rodzin zastępczych i 101 osób z placówek opiekuńczo - wychowawczych.
Pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej otrzymało 214 wychowanków w
rodzinach zastępczych i 50 w placówkach opiekuńczo - wychowawczych.
Pomocą pieniężną objęto wszystkich uprawnionych
wychowanków rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo - wychowawczych. Na pomoc
rzeczową tylko nieliczne powiaty przeznaczyły środki własne i wyniosły one 514.375
zł. (o 242 tys. zł. mniej iż w 2002r.). Z dotacji budżetowej pomocy rzeczowej
udzielono na kwotę 442.652 zł.
Nieznaczne są efekty podejmowanych przez powiaty działań
mających na celu udzielenie usamodzielnianym wychowankom pomocy w uzyskaniu
odpowiednich warunków mieszkaniowych i w uzyskaniu zatrudnienia. W roku 2002
pomocy mieszkaniowej nie udzielono. Natomiast w 2003 roku taką pomoc otrzymało
6 osób z rodzin zastępczych i z 7 placówek opiekuńczo - wychowawczych.
Wychowankom opuszczającym placówki opiekuńczo -
wychowawcze i rodziny zastępcze - 43 osobom - zapewniono doraźne miejsca
zamieszkania w mieszkaniach chronionych. Jest to forma pomocy usamodzielnianym
wychowankom, dotychczas w województwie nie realizowana. W 2003r. powstało 10
takich mieszkań: w Białymstoku, Suwałkach oraz w powiatach białostockim, hajnowskim i zambrowskim.
W roku 2002 pomoc w zatrudnieniu otrzymało 2 wychowanków
placówek opiekuńczo - wychowawczych i 4 w rodzinach zastępczych, natomiast
pomoc w zatrudnieniu w 2003 roku otrzymał 1 wychowanek rodziny zastępczej oraz
2 wychowanków z placówki opiekuńczo - wychowawczej.
8. Pomoc uchodźcom
Pomoc w procesie integracji cudzoziemcom, którzy uzyskali
status uchodźcy jest zadaniem z zakresu administracji rządowej. Pomoc ta przysługuje
uchodźcy w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy i obejmuje:
1/ świadczenia pieniężne na
utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego,
2/ opłacanie składki na
ubezpieczenie zdrowotne,
3/ specjalistyczne
poradnictwo socjalne, wspierające proces integracji.
Na terenie województwa podlaskiego w roku 2003
funkcjonowało 5 ośrodków (MSWiA) wsparcia dla cudzoziemców, tj. 2 w
Białymstoku, 1 w Łomży, 1 w Czerwonym Borze pow. Zambrowski
i 1 w Supraślu pow. białostocki. W związku z malejącą liczbą uchodźców, którzy
masowo wyjeżdżali na zachód, w II półroczu 2003 roku zlikwidowano ośrodek w
Supraślu.
W 2003 roku w ośrodkach tych
przebywało 408 osób, z tego 99 % stanowili uchodźcy narodowości rosyjskiej (Czeczeni).
W roku 2003 z pomocy finansowej wynikającej z
rozporządzenia MPiPS z 1.12.2000r. w sprawie
szczegółowych zasad udzielania pomocy uchodźcom, wysokości świadczeń
pieniężnych, form i zakresu pomocy, trybu postępowania w tych sprawach oraz
warunków wstrzymania pomocy lub jej odmowy (Dz. U. Nr 109, poz. 1160)
skorzystały 22 rodziny, łącznie 85 osób. Koszt tej pomocy wynosił 226.286 zł.
W celu integracji tych osób ze społeczeństwem polskim na
poziomie województwa opracowano program pilotażowy służący aktywizacji w
różnych dziedzinach: społecznej, edukacyjnej i zawodowej. Jednakże przyjęte w
nim założenia nie mogły być zrealizowane. Głównym tego powodem był brak
zainteresowania ze strony samych uchodźców.
Świadczyć o tym może chociażby fakt, iż na koniec 2003
roku z indywidualnych programów integracyjnych korzystało już tylko 5 rodzin.
Koszt udzielonej uchodźcom pomocy okazał się wysoki,
natomiast żaden z cudzoziemców nie pozostał w naszym województwie. Część z nich
wyjechała do Warszawy, jednakże większość do takich krajów jak Niemcy,
Holandia, Szwecja.
Z powyższego wynika, że ani Polska, ani tym bardziej
nasze województwo, nie są dotychczas dla uchodźców "celem", a jedynie etapem
przejściowym w drodze na "zachód".
9. Efekty pomocy udzielanej w ramach realizacji
programów rządowych.
1/ Pomoc bezdomnym
Udzielanie pomocy osobom bezdomnym jest zadaniem własnym
gminy. Należy jednak podkreślić, iż ogromne znaczenie dla przeciwdziałania i
łagodzenia skutków tego zjawiska mają organizacje pozarządowe. Działalność organizacji
pozarządowych w tym zakresie jest finansowo wspierana ze środków budżetu
państwa w ramach realizowanego od kilku lat resortowego programu
"Bezdomność".
W roku 2003 na realizację programu "Bezdomność"
województwo podlaskie otrzymało dotację w wysokości 81.620 zł.
Środki te zostały przekazane 11 organizacjom pozarządowym, prowadzącym
schroniska, noclegownie, jadłodajnie, punkty pomocy rzeczowej, świadczącym
usługi w formie porad prawnych itp.
1. PKPS Zarząd Okręgowy w
Suwałkach - 5.000 zł
2. PKPS Zarząd Okręgowy w
Białymstoku - 4.000 zł
3. Caritas Archidiecezji
Białostockiej - 21.000 zł
4. Caritas Diecezji
Łomżyńskiej - 6.000 zł
5. Prawosławny Ośrodek
Miłosierdzia Diecezji Białostocko - Gdańskiej - 12.120 zł
6. Stowarzyszenie
Penitencjarne "Patronat" - 10.500 zł
7. Stowarzyszenie Na Rzecz
Pomocy Społecznej w Augustowie - 4.000 zł
8. Podlaskie Centrum Pomocy
Bliźniemu w Garbasie - 7.000 zł
9. PKPS Zarząd Okręgowy w
Łomży - 8.000 zł
10. Stowarzyszenie
Wspierania Poradnictwa Obywatelskiego w Łomży - 2.000 zł
Stosownie do założeń Programu oraz zawartych z Wojewodą
Podlaskim umów organizacje pozarządowe wydatkowały otrzymaną dotację na:
ˇ
Prowadzenie placówek zapewniających schronienie:
-
noclegowanie - 3 noclegownie, w tym 1 dla kobiet i 1 dla
mężczyzn w Białymstoku, prowadzone przez Caritas oraz 1 dla mężczyzn w Łomży,
prowadzona przez PKPS,
-
schroniska dla bezdomnych - 2 schroniska w Białymstoku, w tym 1
prowadzone przez Caritas
i 1 przez Stowarzyszenie Penitencjarne "Patronat",
-
placówka prowadzona przez MONAR, zapewniająca możliwość stacjonarnego pobytu bezdomnym
rodzinom oraz osobom samotnym - Podlaskie Centrum Pomocy Bliźniemu w Garbasie,
-
miejsca noclegowe w 3 Domach Opieki - w Trześcince,
Kożynie i Grabarce - prowadzonych przez Prawosławny Ośrodek
Miłosierdzia Diecezji Białostocko - Gdańskiej,
-
schronienie dla bezdomnych matek z małymi dziećmi w
placówce prowadzonej przez Caritas w Białymstoku.
ˇ
Zapewnienie gorących posiłków .
Tego
rodzaju usługi socjalne realizowane były przez 9 podmiotów uczestniczących w
programie. Posiłki wydawane były we wszystkich wyżej wymienionych placówkach
oferujących schronienie, a ponadto przez:
-
Zarządy Okręgowe PKPS w Białymstoku i Suwałkach,
-
Stowarzyszenie Na Rzecz Pomocy Społecznej w Augustowie,
-
Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia Diecezji Białostocko - Gdańskiej, w
prowadzonej w Białymstoku jadłodajni,
-
Caritas w Białymstoku, w uruchomionych na okres zimy dwóch punktach
żywieniowych w Białymstoku.
ˇ
Pomoc rzeczowa, głównie w postaci odzieży, obuwia i środków
higienicznych, a także paczek z żywnością: pomoc w tych formach świadczyło 9
podmiotów.
ˇ
Pomoc w formie zakupu leków oraz pomoc lekarska i pielęgniarska, którą
zapewniały: Caritas w Białymstoku i Łomży oraz PKPS w Łomży.
ˇ
Pomoc prawna i organizacyjna, w szczególności dotycząca spraw
lokalowych, rodzinnych, leczenia odwykowego, świadczona przez Stowarzyszenie
Poradnictwa Obywatelskiego w Łomży oraz Stowarzyszenie Penitencjarne
"Patronat".
ˇ
Pozyskiwanie i dystrybucja żywności na rzecz podmiotów świadczących
usługi socjalne dla bezdomnych i zagrożonych bezdomnością - Bank Żywności w
Suwałkach.
W ramach realizacji Programu organizacje pozarządowe
udzieliły pomocy 1.452 osobom bezdomnym i zagrożonym
bezdomnością, w tym 962 mężczyznom, 274 kobietom i 216 dzieciom.
Dzięki przekazanym dotacjom organizacje pozarządowe
doposażyły schroniska i noclegownie, tym samym zapewniając osobom potrzebującym
pomocy lepsze warunki pobytu oraz rozszerzyły zakres i formy świadczonych
usług.
Do działań profilaktycznych, mających na celu
przeciwdziałanie zjawisku bezdomności, należy zaliczyć w szczególności
udzielanie porad prawnych osobom zagrożonym utratą mieszkania, głównie w wyniku
eksmisji.
Podjęto także działania ukierunkowane na usamodzielnienie
osób bezdomnych: poprzez pomoc w znalezieniu pracy, w otrzymaniu mieszkania
komunalnego lub wynajęciu stancji, w nawiązaniu kontaktów z rodziną. W wyniku
tych działań stałą pracę podjęło 12 osób i wynajęło mieszkania, 2 osoby
powróciły do rodzin. Ponadto w Caritas w Białymstoku, we współpracy z Caritas Polska, realizowany był program "Wracam na
swoje", w którym wzięło udział 12 bezdomnych, będących jednocześnie
bezrobotnymi. Weszli oni w skład tzw. grupy remontowo - budowlanej. Podmioty
uczestniczące w Programie zatrudniały bezdomnych doraźnie przy pracach
porządkowych.
Podczas realizacji Programu organizacje pozarządowe
podjęły współdziałanie z organami administracji publicznej lub innymi
podmiotami, m.in. z:
-
ośrodkami pomocy społecznej w zakresie kierowania osób do schronisk
i noclegowni, pomocy w przyznaniu zasiłków,
-
powiatowymi urzędami pracy w zakresie zatrudniania osób
bezdomnych,
-
organami samorządu terytorialnego - które udostępniały, na
korzystnych warunkach lub nieodpłatnie, lokale na prowadzoną przez organizacje
pozarządowe działalność,
-
Kołem Nauk Penalnych Wydziału Prawa
Uniwersytetu w Białymstoku; studenci organizowali spotkania z osobami
korzystającymi ze schronisk dla bezdomnych, w trakcie których udzielali
wyjaśnień w kwestiach dotyczących rozwiązywania skomplikowanych sytuacji
życiowych tych osób,
-
prywatnymi producentami i firmami handlowymi, którzy
przekazywali na rzecz bezdomnych pomoc finansową oraz rzeczową, głównie
żywność.
2/ Dożywianie uczniów w szkołach
Jedną z form pomocy
skierowaną do uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych jest ich dożywianie.
Ogółem w 2003r. dożywianiem objęto 37.158 uczniów, z
czego 59% to dzieci z terenów wiejskich. Głównym źródłem finansowania tego
zadania był budżet państwa (4.940.117 zł) i środki
gmin (3.424.908 zł.), łącznie
8.385.025 zł. (o 6,77% więcej
niż w 2002r.).
Dożywianie 3.409 uczniów finansowane było z innych źródeł (rodzice, Agencje
Nieruchomości Rolnej Skarbu Państwa i Rynku Rolnego, organizacje pozarządowe,
sponsorzy). Koszt tej pomocy wyniósł 513.000 zł.
Z
ogólnej kwoty przeznaczonej na realizację zadania 5,4% (453.869 zł.) przeznaczono na zakup urządzeń
do przygotowania i wydawania posiłków, w tym na tworzenie i doposażenie punktów
wydawania posiłków, dzięki czemu w 2003r. przybyło 13 stołówek (w tym 12 na
wsi) i 15 (w tym 14 na wsi) innych pomieszczeń do przygotowywania posiłków.
Koszt
jednostkowy posiłku wynosił 1,76 (na wsi 1,42). Wzrosła (o ok. 10%) liczba wydawanych
pełnych obiadów. Zwiększyła się również średnioroczna ilość posiłków, z których
skorzystał uczeń (ze 117 w r. 2002 do 129,5 w r. 2003).
Gminy
nadal wykazują grupę 1128 uczniów (z tego 908 na wsi), wymagających dożywiania,
a nie objętych tą formą pomocy (w r. 2002 było ich 1629, z tego 1176 na wsi).
Powodem tego stanu był brak środków (359), brak warunków do przygotowywania
posiłków (266), ale też niechęć rodziców (394), potrzeba stosowania diety (64)
i mała atrakcyjność posiłków (45).
Mimo ogólnie większych niż w
2002r. środków przeznaczonych w roku 2003 na realizację tego zadania, zmniejszyła
się liczba uczniów korzystających z dożywiania (o 3.520). Gminy objęły tą formą
pomocy o 171 uczniów mniej, natomiast aż o 3.349 uczniów
dożywiano mniej ze środków pozabudżetowych, w tym o 1619 uczniów, za których
dożywianie płacili rodzice. Zmalała także liczba uczniów (o 255), z terenów popegeerowskich, za
których dożywianie płaciły AWRSP i ARR. Drastycznie zmalał (z 764 - w 2002r. do
20 - w 2003r.) sponsoring osób prywatnych.
O
ile w latach poprzednich funkcjonował "Rządowy program wspierania gmin w
dożywianiu uczniów", a środki z budżetu państwa na jego realizację sukcesywnie
wzrastały, to od 2004r. dożywianie uczniów będzie musiało być realizowane w
zasadzie prawie wyłącznie ze środków gminy, bowiem rezerwa w budżecie państwa
na wsparcie gmin w tym zakresie wynosi tylko 60 mln zł. (w
roku ubiegłym - 160 mln.). Co prawda 100 mln. włączono
do budżetów gmin w ramach subwencji, wątpliwym jest jednak, by gminy środki te
przeznaczyły tylko na dożywianie uczniów.
3/ Pomoc w zaopatrzeniu uczniów klas pierwszych w podręczniki i
przybory szkolne
Postępujące
zwiększanie się dysproporcji w sytuacji materialnej rodzin staje się jedną z
głównych barier edukacyjnych dzieci i młodzieży. Celem wsparcia rodzin
pozostających w trudnej sytuacji materialnej w formie zaopatrzenia ich dzieci
podejmujących naukę w pierwszej klasie szkoły podstawowej w podręczniki
szkolne, plecak, kostium gimnastyczny i przybory szkolne, przyjęty został,
Uchwałą Nr 19/2003 Rady Ministrów z dnia 28.01.2003 roku
w sprawie Rządowego programu wyrównywania startu szkolnego uczniów w 2003 roku
"Wyprawka szkolna", Rządowy program.
Celem Programu było wyrównanie szans edukacyjnych uczniów
pochodzących z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej,
podejmujących naukę szkolną w klasie pierwszej szkoły podstawowej w 2003 roku.
Program zakładał udzielanie przez ośrodki pomocy
społecznej wsparcia w postaci wyprawki szkolnej obejmującej: plecak, kostium
gimnastyczny i przybory szkolne o wartości 90 zł. Druga część wyprawki -
komplet podręczników dla klasy pierwszej szkoły podstawowej o wartości 100 zł - wydawana była
przez szkoły.
Na realizację Programu województwo podlaskie otrzymało
dotację celową z budżetu państwa, z której środków ośrodki pomocy społecznej
zakupiły wyprawki dla 3.588 dzieci (w roku 2002 -
3784) obejmując pomocą wszystkie "pierwszaki" kwalifikujące się do tej formy
pomocy. Koszt udzielonej pomocy wynosił 322.920 zł. ( w roku 2002 - 340.560 zł.). Drugą część wyprawki, w formie
podręczników, otrzymało 4248 uczniów
( w roku 2002 - 4368). Na zakup
podręczników wydatkowano kwotę 331.666 zł. (w r. 2002 - 327.645 zł.).
Zmniejszenie
się liczby pierwszoklasistów objętych tą formą pomocy wynikało z ogólnej
tendencji demograficznej.
4/ Programy z zakresu "Opieki nad dzieckiem i rodziną"
Na programy z zakresu
"Opieki nad dzieckiem i rodziną" województwo podlaskie otrzymało dotację w
wysokości 102.000 zł. Środki te zostały przekazane
jednostkom samorządu terytorialnego i organizacjom pozarządowym, na realizację 8
opracowanych przez nie programów, zaakceptowanych przez Ministerstwo
Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.
Podstawę przekazania dotacji
stanowiły porozumienia zawarte pomiędzy Wojewodą Podlaskim a jednostkami
samorządu terytorialnego oraz umowy zawarte z organizacjami pozarządowymi.
Dotację otrzymały:
1/ Miasto
Białystok na realizację programów:
- ?Tworzenie
grup usamodzielnienia" - 17.000 zł.
- ?Mieszkanie
chronione" - 20.000 zł.,
2/ Powiat Hajnowski - 20.000 zł. na program ?Utworzenie dwóch
mieszkań dla usamodzielnianych wychowanków placówek opiekuńczo wychowawczych i
rodzin zastępczych",
3/ Powiat
Moniecki - 10.000 zł. na
program ?Ośrodek Wspierania Rodziny",
4/ Gmina Gródek - 6.000 zł.
na program ?Świetlica profilaktyczno-wychowawcza",
5/ Dom Generalny
Zgromadzenia Sióstr Św. Teresy od Dzieciątka Jezus na realizację programów:
- ?Chcę, mogę, potrafię" -
9.000 zł.
- ?Wielofunkcyjna placówka
opiekuńczo-wychowawcza wsparcia dziennego" - 10.000 zł.,
6/ Społeczna
Organizacja Przyjaciół Dzieci ?Przystań" w Suwałkach - 10.000 zł. - na realizację programu ?Razem
raźniej wspierać się i pokonywać kłopoty rodzinne".
Uzyskano wymierne efekty
realizacji tych programów:
-
utworzono dwa mieszkania dla usamodzielnianych wychowanków
Domu Dziecka Nr 1 w Białymstoku, w których mogą przygotowywać się do
samodzielnego życia poprzez praktyczne nabywanie umiejętności życiowych i
niwelowanie uzależnienia od nadmiernej opieki,
-
utworzono mieszkanie chronione w Białymstoku, przeznaczone
dla osób opuszczających placówki opiekuńczo - wychowawcze i rodziny zastępcze,
które nie posiadają własnych mieszkań; w mieszkaniu takim mogą przebywać do
czasu rozwiązania problemu zapewnienia odpowiednich warunków mieszkaniowych,
wdrażając się jednocześnie do samodzielnego funkcjonowania w środowisku,
-
utworzono dwa mieszkania dla usamodzielnianych wychowanków
placówek opiekuńczo-wychowawczych i rodzin zastępczych w Hajnówce,
-
powstał Ośrodek Wspierania Rodziny w Mońkach, świadczący usługi
w zakresie poradnictwa i terapii rodzinom, w których występuje przemoc,
rodzinom przejawiającym bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych,
-
w gminie Gródek powstała świetlica profilaktyczno - wychowawcza,
oferująca dzieciom z rodzin dotkniętych bezrobociem, alkoholizmem, przemocą,
rodzinom ubogim, korzystającym z pomocy społecznej, pracę indywidualną z
dziećmi mającymi braki w wiadomościach szkolnych oraz zajęcia dydaktyczne, gry i zabawy
zespołowe, uczące odpowiedzialności za własne czyny, właściwej postawy wobec używek,
zmniejszające poziom agresji.
-
w toku realizacji programu "Chcę, mogę, potrafię",
zapewniono dzieciom przebywającym w Świetlicy Środowiskowej w Suwałkach,
prowadzonej przez Zgromadzenie Sióstr Św. Teresy od Dzieciątka Jezus, zajęcia
ukierunkowane na odreagowywanie napięć emocjonalnych, aktywniejszą naukę,
pozytywne działania. W działalność świetlicową zaangażowano także rodziców,
-
wielofunkcyjna placówka opiekuńczo-wychowawcza wsparcia dziennego,
prowadzona w Wasilkowie przez w/ wymienione
zgromadzenie zakonne, zapewniła wychowankom: opiekę dzienną, pomoc w nauce
poprzez indywidualną naukę z nauczycielami i wolontariuszami, pomoc w kryzysach
szkolnych i rówieśniczych
poprzez rozmowy i łagodzenie konfliktowych sytuacji, pomoc socjalną - dożywianie, zakup artykułów
szkolnych, możliwość korzystania z zajęć socjoterapeutycznych i terapii
zajęciowej na terenie placówki,
-
podopiecznym świetlicy prowadzonej przez Społeczną
Organizację Przyjaciół Dzieci ?Przystań" w Suwałkach zaoferowano udział w
systematycznych zajęciach socjoterapeutycznych i spotkaniach indywidualnych z
psychologiem, objęto pomocą socjalną w formie dożywianie, zaangażowano rodziców
do współpracy w procesie wychowawczym i rozwiązywaniu problemów
edukacyjno-wychowawczych.
Ogółem, w ramach realizacji
programów z zakresu opieki nad dzieckiem i rodziną objęto pomocą 214 dzieci i
młodzieży oraz ich rodziny.
5/ Programy
wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi.
Na programy wsparcia dla
osób z zaburzeniami psychicznymi województwo podlaskie otrzymało dotację w
wysokości 105.650 zł. Środki te zostały przekazane
jednostkom samorządu terytorialnego i organizacjom pozarządowym, na realizację
4 opracowanych przez nie programów, zaakceptowanych przez Ministerstwo
Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.
Podstawę przekazania dotacji
stanowiły porozumienia zawarte pomiędzy Wojewodą Podlaskim a jednostkami
samorządu terytorialnego i umowy - zawarte z organizacjami pozarządowymi.
Dotacje otrzymały:
1/ Powiat
Grajewski - 15.000 zł. na
realizację programu "Wczesne wspomaganie rodzin dzieci z zaburzonym rozwojem
psychicznym",
2/ Miasto Augustów - 15.000 zł.
na program "Sami sobie",
3/ Krajowe
Towarzystwo Oddział Białymstoku - 66.650 zł. na program "Poprawa funkcjonowania osób autystycznych w
zakresie samodzielności i umiejętności społecznych oraz pomoc ich rodzinom w
poprawie jakości życia i integracji ze środowiskiem",
4/
Stowarzyszenie Na Rzecz Rehabilitacji Psychiatrycznej w Białymstoku - 9.000 zł na program "Mieszkanie chronione dla osób z zaburzeniami
psychicznymi".
Stowarzyszeniu Na Rzecz
Rehabilitacji Psychiatrycznej w Białymstoku, pomimo podjętych działań, nie
udało się utworzyć mieszkania chronionego, w związku z czym
otrzymana dotacja w całości została zwrócona do budżetu państwa.
Pozostałe programy zostały
zrealizowane, w wyniku czego osiągnięto wymierne
rezultaty:
-
w ramach realizacji programu "Wczesne wspomaganie
rodzin dzieci z zaburzonym rozwojem psychicznym" powołano Zespół Wczesnego
Wspomagania, w skład którego weszli psycholog, logopeda, oligofrenopedagog,
psychiatra. Specjaliści zorganizowali Punkt Konsultacyjny na terenie Poradni
Psychologiczno-Pedagogicznej w Grajewie, o którego działalności poinformowano
środowisko lokalne. Każde zgłaszające się do Punktu dziecko zostało przyjęte, a
jego problem wstępnie rozpoznany na podstawie wywiadu z rodzicami. Następnie
dzieci objęte zostały szczegółową diagnoza, na podstawie
której specjaliści opracowali programy pracy indywidualnej oraz
wskazówki dla rodziców. Rodzice uzyskali pomoc w zakresie postępowania z
dzieckiem w stopniu umożliwiającym podejmowanie działań poprawiających
funkcjonowanie dziecka w otoczeniu. Ponadto na terenie Zespołu szkół
specjalnych w Grajewie utworzono świetlicę dla dzieci autystycznych i ich
rodziców. Prowadzona jest tam terapia dzieci oraz warsztaty dla rodziców,
-
w Augustowie udzielono wsparcia 22 - osobowej grupie
osób z zaburzeniami psychicznymi, zapewniając im możliwość aktywnego udziału w
różnych formach życia społecznego; osiągnięte efekty - to nabycie przez
uczestników programu umiejętności samodzielnego radzenia sobie w różnych oraz
poczucia własnej wartości,
-
dzieci uczestniczące w Programie Krajowego Towarzystwa
Autyzmu Oddział w Białymstoku:
a/
w zakresie komunikacji nabywały umiejętności dotyczące nawiązywania kontaktu z
rówieśnikami, werbalnego komunikowania potrzeb, okazywania własnych emocji w
sposób akceptowany społecznie,
b/ w zakresie kontaktów ze
środowiskiem społecznym rozwinęły umiejętności odpowiedniego zachowania się w
miejscach publicznych, korzystania ze środków komunikacji publicznej, nabywały
umiejętności społeczne umożliwiające im uczestnictwo w różnych formach życia
społecznego,
c/ w zakresie samodzielności
doskonaliły umiejętności samoobsługowe (czynności związane z zachowaniem
higieny, przygotowywaniem posiłków), poznały różne formy spędzania czasu wolnego.
Wsparcia, w ramach programów
dla osób z zaburzeniami psychicznymi, udzielono 34 dzieciom oraz 22 osobom
dorosłym.
6/ Program
nieodpłatnego przekazania żywności z zapasów Agencji Rynku Rolnego na potrzeby
jednostek organizacyjnych pomocy społecznej i organizacji pozarządowych
wykonujących zadania pomocy społecznej.
W ramach Programu
województwo podlaskie otrzymało 269.695,20 kg konserw.
Zostały one przekazane jednostkom pomocy społecznej i organizacjom pozarządowym
wykonującym zadania z zakresu pomocy społecznej. Dystrybucją konserw na
szczeblu wojewódzkim zajmował się Bank Żywności w Suwałkach.
Organizacje pozarządowe otrzymały
80.549 kg konserw. Natomiast jednostkom pomocy
społecznej przekazano łącznie 189.146,2 kg konserw, w
tym:
- domom pomocy społecznej - 5.998,41 kg,
- placówkom opiekuńczo - wychowawczym - 3.249,52 kg,
- środowiskowym domom samopomocy - 589,58 kg,
- ośrodkom pomocy społecznej - 179.308,69 kg.
Ośrodki pomocy społecznej
wydały konserwy dla 25.767 rodzin, obejmując pomocą
91.455 osób w tych rodzinach.
W
rezerwie ośrodków pomocy społecznej pozostało około 22.000 kg
konserw do rozdysponowania wśród osób najbardziej potrzebujących na początku
bieżącego roku.
Przebieg
realizacji programu oceniono pozytywnie. Wsparcie otrzymały rodziny
korzystające z innych form pomocy, ale także inne rodziny i osoby samotne o
najniższych dochodach lub
dysfunkcyjne. Również dla jednostek
organizacyjnych pomocy społecznej (placówki opiekuńczo - wychowawcze, domy
pomocy społecznej) było to realne i potrzebne wsparcie.
W
wyniku rozpatrzenia 2 skarg na zasady dystrybucji środków (gminy Jeleniego i Zabłudów) spowodowano odkupienie przez gminę ze środków
własnych konserw wydanych rodzinom nieuprawnionym do tej formy pomocy i
przekazanie ich rodzinom wymagającym tej pomocy, a kierownik OPS w Zabłudowie został dyscyplinarnie zwolniony z pracy.
WNIOSKI
Z przedstawionej oceny wynika, iż niezbędne jest:
1. Zwiększenie zatrudnienia w ośrodkach pomocy społecznej i zapewnienie wymaganego ustawą wskaźnika zatrudnienia
pracowników socjalnych.
2. Zwiększenie zatrudnienia w powiatowych centrach pomocy rodzinie, w szczególności
o konsultantów, specjalistów pracy socjalnej, specjalistów pracy z rodziną,
pracowników socjalnych, radców prawnych.
3. Utworzenie w województwie samorządowym jednostki organizacyjnej
pomocy społecznej - Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej.
4. Zabezpieczenie w budżetach gmin środków na realizację wszystkich
zadań, w szczególności
o charakterze obowiązkowym, a zwłaszcza w zakresie:
- dożywiania uczniów,
- zapewnienia usług
opiekuńczych, w tym, specjalistycznych,
- umieszczania osób wymagających
całodobowej opieki w domach pomocy społecznej.
5. Wdrożenie systemu informatycznego POMOST we wszystkich jednostkach
organizacyjnych pomocy społecznej (gmina, powiat i samorządowe województwo).
6. Sprawowanie stałego nadzoru nad realizacja programów naprawczych w
domach pomocy społecznej i placówkach opiekuńczo - wychowawczych.
7. Inspirowanie tworzenia środowiskowych form wsparcia dla osób z
zaburzeniami psychicznymi.
8. Tworzenie alternatywnych, do domów dziecka, form opieki nad dziećmi
pozbawionymi opieki rodzicielskiej.
9. Doskonalenie form pomocy uchodźcom, poprzez opracowywanie
indywidualnych planów integracji dostosowanych do ich sytuacji życiowej.
10. Tworzenie lokalnych programów wspierania osób mających trudności w
przystosowaniu się do życia w społeczności.
11. Następną ocenę stanu i efektywności pomocy społecznej oprzeć na
porównaniu z planowanymi zadaniami uwzględnionymi w gminnych, powiatowych i
wojewódzkiej strategiach rozwiązywania problemów społecznych oraz ich
realizacją, a także z bilansem potrzeb i jego realizacją.
Opracowano
na podstawie:
- Raport z wyników
Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002, GUS, Warszawa
2003r.
- Gospodarstwa domowe i
rodziny. Województwo Podlaskie, Narodowy Spis Powszechny ludności i
mieszkań. Powszechny spis rolny. Urząd Statystyczny w Białymstoku.
Białystok 2003.
- Podlaski Rynek Pracy,
Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, grudzień 2003r.
- Sprawozdania MPiPS I -
XII.2003 z udzielonych świadczeń pomocy
społecznej
- Informacja o dożywianiu uczniów
szkół za okres I - XII 2003
- Informacja o działalności ponadgminnych domów pomocy społecznej za 2003r.
- Protokoły kontroli
- Rejestr skarg
Wydział Polityki Społecznej
PUW Białystok, kwiecień
2004r.