R A P O R T

o jakości funkcjonowania placówek opiekuńczo-wychowawczych
 i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych w województwie podlaskim w 2004 roku

  Charakterystyka ogólna

W 2004r. do rejestru placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodków adopcyjno-opiekuńczych prowadzonego przez Wojewodę Podlaskiego było wpisanych 25 placówek opiekuńczo-wychowawczych i 4 ośrodki adopcyjno-opiekuńcze. Funkcjonują one w dziewięciu powiatach (miasto Białystok, Łomża, Suwałki, powiat augustowski, białostocki, hajnowski, bielski, suwalski i zambrowski). Uwzględniając typ i specyfikę działań placówek w województwie jest: 6 placówek socjalizacyjnych (w tym jedna niepubliczna), 4 rodzinne domy dziecka (z tego dwa powstałe w 2004r.), 4 placówki socjalizacyjno-interwencyjne, 2 placówki interwencyjne (w tym jedna niepubliczna) oraz 9 placówek wsparcia dziennego. Jedna z placówek wielofunkcyjnych pod koniec 2004r. zawiesiła działalność wsparcia dziennego.

Placówki opieki całodobowej dysponowały 662 miejscami, zaś placówki wsparcia dziennego - 420 miejscami.

Pracownicy Wydziału Polityki Społecznej Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego przeprowadzili w 2004r. - 22 kontrole problemowe w:

- sześciu placówkach opiekuńczo-wychowawczych zapewniających opiekę całodobową (w każdej placówce trzykrotnie),

- czterech placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu wsparcia dziennego (kontrole jednorazowe),

oraz 6 kontroli doraźnych w:

- pięciu placówkach opiekuńczo-wychowawczych,

- jedną w ośrodku adopcyjno-opiekuńczym.

1. Tematyka przeprowadzonych kontroli problemowych:

a)      przestrzeganie standardów opieki i wychowania oraz standardu świadczonych usług (2 placówki),

b)      przygotowanie wychowanków do samodzielności w życiu oraz prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie (3 placówki),

c)      przestrzeganie w placówce praw wychowanków (6 placówek),

d)      analiza i ocena nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektora placówki (3 placówki),

e)      przestrzeganie standardu opieki i wychowania - opracowywanie indywidualnych planów pracy z dzieckiem i ich modyfikacja (4 placówki),

f)        zapewnienie pomocy i wsparcia rodzinie w sprawowaniu jej podstawowych funkcji oraz zapewnienie pomocy i wsparcia dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonych demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami (4 placówki wsparcia dziennego).

2. Tematyka przeprowadzonych kontroli doraźnych:

a)      działania placówki na rzecz powrotu dziecka do rodziny naturalnej,

b)      zapewnienie wychowankom przebywającym w placówce poczucia bezpieczeństwa,

c)      istniejące w placówce warunki do fizycznego, psychicznego i poznawczego rozwoju dziecka, struktura zatrudnienia i kwalifikacje osób zatrudnionych w placówce,

d)      zapewnienie pomocy i wsparcia rodzinie w sprawowaniu jej podstawowych funkcji oraz zapewnienie pomocy i wsparcia dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonych demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami,

e)      aktualizacja danych gromadzonych w wojewódzkim banku danych o dzieciach oczekujących na przysposobienie, rzetelność prowadzonej dokumentacji.

Czynnościami kontrolnymi objęto okres od stycznia 2004r. do grudnia 2004r.

Ad. 1a

W zakresie przestrzegania standardów opieki i wychowania oraz świadczonych usług, kontroli zostały poddane dwie placówki opiekuńczo-wychowawcze, które powstały w 2003r. Jedna z placówek łączy różne zakresy działania będąc placówką interwencyjną oraz wsparcia dziennego. Funkcjonuje od października 2003r. i jest placówką niepubliczną. Dysponuje 15 miejscami interwencyjnymi i 25 miejscami wsparciem dziennego. Druga jest placówką rodzinną, funkcjonuje od września 2003r. i dysponuje 4 miejscami.

Na podstawie przeprowadzonych czynności kontrolnych stwierdzono, że podopieczni ww. placówek mają zapewnione odpowiednie warunki socjalno-bytowe. Posiadają również stosowne wyposażenie w rzeczy osobistego użytku.

Dokumentacja placówek jest pełna i uporządkowana. Na bieżąco prowadzone są karty pobytu dzieci. Wszyscy wychowankowie zostali zdiagnozowani. Sporządzono wywiady środowiskowe oraz programy pedagogizacji środowisk rodzinnych dzieci. Opracowano  indywidualne plany pracy z dzieckiem uwzględniające wszystkie sfery rozwoju psychofizycznego. Sukcesywnie są zapisywane efekty wynikające z ich realizacji.

Ad 1b

Placówki podejmują szereg działań w celu nauczenia wychowanków samodzielności w życiu oraz prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Wychowankom stwarzane są okazje do samodzielnego podejmowania działań, dokonywania wyborów, odpowiedzialności za własne postępowanie, załatwiania spraw w urzędach. Podopieczni wdrażani są do prac samoobsługowych typu sprzątanie własnych pokoi oraz innych pomieszczeń np. łazienek. W trzech placówkach brak jest aneksów kuchennych, co uniemożliwia przeprowadzanie zajęć kulinarnych, a tym samym nauczenie dzieci przygotowywania prostych posiłków.

Do innowacyjnych rozwiązań ww. zakresie należy zaliczyć tworzenie przez placówki autonomicznych mieszkań, w których wychowankowie pod okiem wychowawców uczą się zarządzania domowym gospodarstwem, w tym budżetem.

            Na terenie województwa podlaskiego w 2004r. funkcjonowało 12 mieszkań, w tym 7 na terenie placówek i 5 na terenie miasta.

Ad. 1c

W toku kontroli w zakresie przestrzegania praw wychowanków nie stwierdzono przypadków ich naruszenia. Ustalono natomiast, że w dwóch przypadkach regulamin placówek nie zawierał określonego sytemu kar i nagród, którym podlegaliby wychowankowie. W jednym przypadku stwierdzono, że wypłacana kwota kieszonkowego nie była zgodna z kwotą określoną w rozporządzeniu w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Ad. 1d

Głównym elementem nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektorów placówek były hospitacje zajęć opiekuńczo-wychowawczych stanowiących w większości przypadków integralną część przy dokonywaniu oceny pracy kadry pedagogicznej.

Przepisy dotyczące ocen pracy pracowników pedagogicznych nie są dostatecznie sprecyzowane (ad. częstotliwości dokonywania tych ocen), co w konsekwencji spowodowało, że dyrektorzy kontrolowanych placówek dokonywali niewielu ocen pracy kadry pedagogicznej. Zaistniały przypadki osób, które po raz ostatni były oceniane przed czterdziestu laty.

Brak ustaleń co do zasad prowadzenia i dokumentowania hospitacji było powodem, że zadanie obejmujące gromadzenie informacji o pracy nadzorowanych  pracowników pedagogicznych w celu dokonywania oceny ich pracy nie było w pełni realizowane, a tym samym ocenianie wychowawców było przeprowadzane w sposób powierzchowny.  Przeprowadzane hospitacje nie zawsze były stosownie dokumentowane. Brak było zapisu o poprawności przebiegu zajęć, mocnych stronach lub ewentualnych zaleceniach.

Na podstawie kart ocen pracy stwierdzono, że w uzasadnieniach oceny pracy nie wzięto pod uwagę wszystkich aspektów określonych w § 3 rozporządzenia w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy pracowników pedagogicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych.

Na podstawie analizy protokołów z posiedzeń stałego zespołu do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka stwierdzono, że nie omawiano wszystkich kwestii określonych w rozporządzeniu w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych. Pomijano analizę stosowanych form i metod pracy z dzieckiem i jego rodziną oraz nie motywowano zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce.

Ad 1e

            Stwierdzono, że we wszystkich skontrolowanych placówkach dokumentacja wychowanków jest uporządkowana i objęta spisem. Karty pobytu dzieci uzupełniane są na bieżąco. Kontrole potwierdzają, że w dokumentacji dzieci znajdują się wywiady środowiskowe. W chwili obecnej w każdej z placówek zatrudniony jest pracownik socjalny. Dużo miejsca poświęca się pracy z rodzinami naturalnymi dzieci. Do procesu wychowawczego włączana jest dalsza rodzina dzieci oraz osoby zaprzyjaźnione. Jest to proces długotrwały przebiegający na rożnych płaszczyznach. W wyniku podjętych działań wielu wychowanków wróciło do rodzin naturalnych lub znaleziono im rodziny zastępcze.

Analizując indywidualne plany pracy z dzieckiem stwierdzono, że są one opracowane poprawnie, na podstawie aktualnej dokumentacji. Należy podkreślić, że na przestrzeni 4 lat forma sporządzania planów uległa pozytywnej zmianie. Wychowawcy starali się wypracować model najpełniej charakteryzujący dziecko. W planach uwzględniono wskazówki specjalistów do pracy z dzieckiem i jego rodziną, a w 90% ujmowane są wszystkie sfery rozwoju psychofizycznego dziecka. Należy stwierdzić, że około 80% indywidualnych planów pracy z dzieckiem jest poddawana właściwej, bieżącej modyfikacji.

Ad 1f

Placówki wsparcia dziennego udzielają pomocy dzieciom z rodzin niewydolnym wychowawczo i ubogim materialnie. Są to rodziny dysfunkcyjne, bądź patologiczne, wielodzietne, wielokrotnie niepełne o wysokim stopniu demoralizacji. Dzieci są przyjmowane do placówek w porozumieniu z ośrodkami pomocy społecznej, pedagogami szkolnymi, kuratorami jak również mogą być przyjmowane na prośbę rodziców. Placówki prowadzą następujące formy pracy środowiskowej:

-         pomoc w kryzysach szkolnych, rodzinnych, rówieśniczych, osobistych,

-         zajęcia socjoterapeutyczne,

-         organizację czasu wolnego, rozwój zainteresowań, organizacje zabaw i zajęć sportowych,

-         pomoc socjalna, dożywianie,

-         pracę z rodziną dziecka,

-         współpracuje z ośrodkiem pomocy społecznej, szkołami, sądem.

Prowadzona jest systematyczna praca z rodzinami dzieci uczęszczającymi do placówki przez pracowników placówek lub pracowników socjalnych ośrodków pomocy społecznej.

Stwierdzono, że placówki współpracują z wieloma instytucjami, które ustawowo działają na rzecz dziecka i rodziny.

Ad 2a

Kontrolę doraźną przeprowadzono w związku z uczestniczeniem dzieci, będących wychowankami placówek, w programie telewizyjnym "Kochaj mnie". Na podstawie ustaleń kontrolnych wystosowano do dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych pisma zobowiązujące do:

-         zapewnienia prawa do prywatności niepełnoletnim wychowankom w wypowiedziach dotyczących ich życia osobistego i rodzinnego, także wówczas gdy rodzice udzielają formalnej zgody na udział w programie,

-         zapewnienia dziecku udzielającemu wypowiedzi mediom, psychologicznej opieki przez cały czas realizacji programów,

-         poinformowaniu dziecka o prawie o do odmowy odpowiedzi na pytania dotyczące życia prywatnego i rodzinnego lub wycofania się z programu,

-         posiadania możliwości autoryzacji materiału dziennikarskiego z udziałem wychowanka przez dyrektora placówki wychowanka powyżej 13 r.ż.

Ad 2b

Kontrolę doraźną przeprowadzono w związku z wydarzeniem mającym miejsce w jednej z placówek, a dotyczącym znęcania się starszych wychowanków nad młodszymi.

Podczas czynności kontrolnych sprawdzano, czy placówka zapewnia stosowną opiekę swoim wychowankom, w tym poczucie bezpieczeństwa.

Stwierdzono, że podopieczni mają zapewnioną właściwą opiekę, a placówka nie dopuściła się w tej kwestii zaniedbań. Procedury zgłoszenia wydarzenia właściwym organom zostały zachowane. Poszkodowani zostali otoczeni właściwą opieką psychologiczno-pedagogiczną. Bezpośrednio po zdarzeniu odbyło się posiedzenie stałego zespołu do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka. Podjęto stosowne ustalenia w stosunku do sprawców zdarzenia jak i "ofiar".

Ad 2c

W 2004r. powstały dwa Rodzinne Domy Dziecka. Na podstawie kontroli stwierdzono, że nowopowstałe placówki są właściwie przygotowane do przyjęcia dzieci i zapewniają warunki do ich fizycznego, psychicznego i poznawczego rozwoju w warunkach naturalnego środowiska rodzinnego.

Ad 2 d

Ustalono, że placówka wsparcia dziennego prowadzi pracę środowiskową udzielając pomocy i wsparcia w kryzysach rodzinnych, rówieśniczych, osobistych,  organizując dożywianie, organizację czasu wolnego oraz pomoc w nauce. Organizuje zabawy i zajęcia sportowe. Opieką może być objętych 90 wychowanków w wieku od 3 do 19 lat. Pomoc udzielana jest w formie: dożywiania dzieci, wyposażenia w niezbędne przybory szkolne. Podejmowane są próby pracy środowiskowej z rodzinami dzieci.

Ad 2e

W toku czynności kontrolnych stwierdzono, że wojewódzki bank danych prowadzony przez Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy w Białymstoku na bieżąco aktualizuje informacje o dzieciach zgłaszanych do przysposobienia, dokonując stosownych adnotacji po przeprowadzonej adopcji. Karty zgłoszenia dzieci przysposobionych są wycofywane po zakończeniu procedury adopcyjnej.

Ośrodek prawidłowo i rzetelnie wykonuje zadanie związane z prowadzeniem wojewódzkiego banku danych.

Opis postępowania kontrolnego

Przeprowadzono łącznie 28 kontroli. Nieprawidłowości stwierdzono w 17 przypadkach. Wnioski i zalecenia zawarto w wystąpieniach pokontrolnych. W 11 przypadkach nie stwierdzono nieprawidłowości.

 Do najczęściej powtarzających się nieprawidłowości należy zaliczyć:

-         podczas posiedzeń stałego Zespołu do okresowej oceny sytuacji dziecka nie ujmowano wszystkich zagadnień określonych w § 11 ust. 1 rozporządzenia w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych,

-         dokonując modyfikacji indywidualnych planów pracy z dzieckiem nie ujmowano działań w celu zmniejszenia deficytów szkolnych, rozwoju zainteresowań, indywidualnych zdolności oraz działań przygotowujących dziecko do samodzielności w życiu,

-         przy dokonywaniu oceny pracowników pedagogicznych nie uwzględniano wszystkich aspektów określonych rozporządzeniem w sprawie kryteriów dokonywania oceny pracy pracowników pedagogicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych,

-         notatki z obserwowanych zajęć opiekuńczo-wychowawczych oraz z przeprowadzanej kontroli dokumentacji były sporządzane niedokładnie,

- wielu pracowników pedagogicznych nie zostało ocenionych mimo kilkunastoletniego stażu pracy.

Z nadesłanych odpowiedzi na wystosowane wnioski zawarte wystąpieniach pokontrolnych oraz postępowania sprawdzającego przy przeprowadzaniu kolejnych kontroli wynika, że zalecenia pokontrolne w większości zostały zrealizowane lub są w trakcie realizacji. Do efektów postępowania kontrolnego należy zaliczyć:

-         podczas posiedzeń stałego zespołu do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka uwzględniane są wszystkie zagadnienia określone w rozporządzeniu w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych,

-         została zwiększona częstotliwość obserwowanych zajęć opiekuńczo-wychowawczych,

-         sporządza się dokładniejsze notatki z obserwowanych zajęć opiekuńczo-wychowawczych,

-         została oceniona kadra pedagogiczna dotychczas nieoceniana,

-         przy ocenach pracy pracowników pedagogicznych uwzględnia się wszystkie aspekty określone rozporządzeniem w sprawie kryteriów dokonywania oceny pracy pracowników pedagogicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych,

-        dokonując modyfikacji indywidualnych planów pracy z dzieckiem uwzględnia się działania w kierunku rozwoju zainteresowań, wzbogacanie wiedzy o otaczającym świecie, rozwój indywidualnych zdolności oraz organizację czasu wolnego,

-        zobowiązano się do wypłacania kieszonkowego w wysokości określonej w rozporządzeniu.

Analizując funkcjonowanie placówek opiekuńczo-wychowawczych na przestrzeni czterech lat należy zauważyć, że placówki w znacznym stopniu zmieniły swój obraz. Dotyczy to zarówno poziomu świadczonych usług jak i pracy opiekuńczo-wychowawczej. Placówki coraz bardziej zbliżają się do osiągnięcia wymaganych standardów. Wszędzie zostały wyremontowane pomieszczenia, oraz piony sanitarne. Dwie placówki nie posiadają aneksów kuchennych ze względu na brak stosownych pomieszczeń.

Jakość dokumentowania pracy opiekuńczo-wychowawczej jest na wysokim poziomie. Proces wychowawczy jest bardzo zindywidualizowany. Wiele miejsca poświęca się na pracę z rodzinami dzieci, czego efektem jest powrót wielu dzieci do domów rodzinnych. Niestety nie zmniejsza się liczba dzieci przebywająca w placówkach. W tym zakresie placówki standardów nie osiągają.

Narady z dyrektorami placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodków adopcyjno-opiekuńczych

W ramach nadzoru pedagogicznego zorganizowano cztery narady z dyrektorami placówek opiekuńczo-wychowawczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych. Celem ich była wymiana doświadczeń, promowanie działań innowacyjnych oraz doradztwa w zakresie realizacji standardów opieki i wychowania w placówkach, a także zadań ośrodków. Każda z narad odbywała się w innej placówce. Miało to na celu przedstawienie ich funkcjonowania dyrektorom innych placówek, prezentację stosowanych rozwiązań pedagogicznych oraz proponowanych form pracy opiekuńczo-wychowawczej, a także porównanie bazy lokalowej i wyposażenia placówek.

W grudniu 2004r. odbyło się spotkanie dyrektorów placówek z Sędziami Sadów Rodzinnych i dotyczyło realizacji orzeczeń sądowych w sprawie umieszczania dzieci i młodzieży w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Dyrektorzy placówek borykają się z problemami przyjmowania dzieci do placówek o wysokim stopniu demoralizacji, którzy powinni trafiać do ośrodków wychowawczych. Wspólne przebywanie dzieci o wysokim stopniu demoralizacji z dziećmi z tzw. spraw opiekuńczych nie wpływa pozytywnie na proces opiekuńczo-wychowawczy. Spotkanie przyczyniło się do wyjaśnienia wielu kwestii związanych z ww. problemem.

Placówki przewidziane do kontroli w 2005r.

W planach kontroli na 2005 rok uwzględniono: sześć placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz trzy placówki wsparcia dziennego.

Priorytetami kontroli będzie:

1) w placówkach opiekuńczo-wychowawczych

-         przestrzeganie standardów w zakresie opieki, wychowania oraz świadczonych usług,

-         przygotowanie wychowanków do samodzielności w życiu oraz prawidłowego  funkcjonowania w społeczeństwie,

-         przestrzeganie w placówce praw dziecka

-         analiza i ocena nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektora placówki,

-         ocena stopnia realizacji programu naprawczego dochodzenia do standardów w placówce,

2)      w placówkach wsparcia dziennego:

-         zapewnienie pomocy i wsparcia rodzinie w sprawowaniu jej podstawowych funkcji oraz zapewnienie pomocy i wsparcia dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonych demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami.

Z up. WOJEWODY PODLASKIEGO

Krystyna Golubiewska

Z-ca Dyrektora Wydziału

Polityki Społecznej

BIAŁYSTOK - STYCZEŃ - 2005 r.