BIAŁYSTOK - STYCZEŃ - 2007

R A P O R T

o przestrzeganiu standardu opieki, wychowania w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz działalności ośrodków adopcyjno-opiekuńczych

w województwie podlaskim w 2006 roku

Charakterystyka ogólna

Wg stanu na 31.12.2006r. w województwie podlaskim funkcjonowały:

-         3 placówki socjalizacyjne (w tym jedna niepubliczna),

-         4 rodzinne domy dziecka,

-         10 placówek wielofunkcyjnych łączących różne zakresy działania, w tym 5 placówek socjalizacyjno-interwencyjnych (2 placówki wielofunkcyjne powstały w wyniku przekształceń: Dom Dziecka Nr 1 w Białymstoku i Dom Dziecka Nr 2 w Białymstoku) oraz

-         8 placówek wsparcia dziennego.

Liczba miejsc w poszczególnych placówkach wynosiła: w placówkach rodzinnych od 4 do 8, w pozostałych placówkach - od 30 w powiecie suwalskim do 85 w Białymstoku. Placówki opieki całodobowej dysponowały 614 miejscami, tj. o 41 mniej w stosunku do roku ubiegłego. Przebywało w nich 613 dzieci. Placówki wsparcia dziennego dysponowały 445 miejscami.

W 2006r. pracownicy Wydziału Polityki Społecznej Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego przeprowadzili 20 kontroli.

Tematyka przeprowadzonych kontroli dotyczyła:

a)                  przestrzegania standardów opieki i wychowania oraz świadczonych usług,

b)                  analizy i oceny nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektora placówki,

c)                  kwalifikacji osób zatrudnionych w placówkach,

d)                  oceny stopnia realizacji programu naprawczego dochodzenia do standardów w placówce.

e)                  realizacji zaleceń pokontrolnych wydanych w wystąpieniach pokontrolnych w 2005r.

Kontrole przeprowadzono w oparciu o:

1.      Ustawę z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.),

2.      Ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 37 z 2005r. poz. 331),

3.      rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 01.09.2000r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz. U. Nr 80, poz. 900),

4.      rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 lutego 2005r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz. U. Nr 37, poz. 331),

5.        Konwencję o Prawach Dziecka przyjętej przez Organizację Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989r. (Dz. U. z dnia 23 grudnia 1991r.),

6.        rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29.08.2000r. w sprawie szczegółowych zasad nadzoru nad przestrzeganiem standardu wychowania i opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz nadzoru nad jakością działań ośrodków adopcyjno-opiekuńczych (Dz. U. Nr 74, poz. 862),

7.        rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005r. w sprawie szczegółowych zasad nadzoru nad przestrzeganiem standardu wychowania i opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz nadzoru nad jakością działań ośrodków adopcyjno-opiekuńczych (Dz. U. Nr 214, poz. 1812),

8.        rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 maja 2001r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy pracowników pedagogicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U. Nr 50, poz. 523 z późn. zm.).

Raport sporządzono na podstawie wyników kontroli oraz informacji o sytuacji dotyczącej standardów opracowanej przez placówki.

Standardy opieki i wychowania

Placówki opiekuńczo-wychowawcze, zobowiązane były do 31.12.2006 roku osiągnąć obowiązujący standard opieki i wychowania. W tym celu opracowały i realizowały programy naprawcze. Jednakże nie zdołały zrealizować wszystkich zadań uwzględnionych w programach i w efekcie do końca grudnia 2006r. tylko 2 placówki osiągnęły obowiązujący standard, tj. Zespół Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych w Zambrowie i Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Łomży.

W pozostałych placówkach sytuacja w tym zakresie przedstawia się następująco:

Liczba osób w pokojach mieszkalnych

Prawie wszystkie placówki spełniają standard pod względem liczby wychowanków w pokojach mieszkalnych - od 1 do 5 osób. Wyjątek stanowi jedna placówka -Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Dwójka" w Białymstoku, w której funkcjonuje 8-osobowy pokój przeznaczony dla grupy niemowląt.

Wyposażenie pokoi mieszkalnych

Pokoje mieszkalne dzieci wyposażone są standardowo: w łóżka, szafy ubraniowe, biurka, lampki nocne, zabawki. Wyposażenie dostosowane jest do wieku dzieci. Braki w wyposażeniu występują jedynie w Pogotowiu Opiekuńczym w Białymstoku.

Warunki sanitarne

Placówki posiadają wystarczającą ilość łazienek z prysznicami, wannami oraz kabinami toaletowymi. Toalety są zamykane, co zapewnia intymność z ich korzystania. Łazienki, w zależności od potrzeb, przystosowane są dla dzieci niepełnosprawnych i młodszych. Znajdują się w nich miejsca do prania i suszenia rzeczy osobistych. W placówkach się również wydzielone pomieszczenia do prania i suszenia.

Pomieszczenia do wypoczynku

Każda z placówek posiada pomieszczenia do wypoczynku. Są one wyposażone w stoły, krzesła, regały, znajdują się w nich również telewizory, sprzęt grający. Zgodnie obowiązującymi normami jedno pomieszczenie do wypoczynku powinno być przeznaczone dla 10 dzieci. Nie wszystkie placówki mają wystarczającą liczbę ww. pomieszczeniach, biorąc pod uwagę liczbę wychowanków. Standard w tym zakresie osiąga 9 placówek. Wymogów tych nie spełniają - Dom Dziecka w Białowieży, Pogotowie Opiekuńcze w Białymstoku, Dom Dziecka w Krasnem, Dom Dziecka w Pawłówce.

Miejsce do cichej nauki

Każda placówka powinna posiadać pomieszczenia, w których dzieci mogą w ciszy i spokoju odrabiać lekcje, tzw. miejsca do cichej nauki. Takich pomieszczeń nie posiada Dom Dziecka w Supraślu i Dom Dziecka w Pawłówce.

Kuchnia i jadalnia dla wszystkich dzieci

Wszystkie placówki posiadają w pełni wyposażoną kuchnię i jadalnię przeznaczoną dla wszystkich dzieci.

Aneksy kuchenne

Liczba aneksów kuchennych, gdzie podopieczni samodzielnie przyrządzają śniadania i kolacje a wychowawcy przeprowadzają zajęcia kulinarne powinna wynosić 1 aneks na 10 dzieci. Jednak nie wszystkie placówki posiadają wystarczającą liczbę aneksów.  Standard w tym zakresie standard spełnia 8 placówek. Standardu nie osiągnęły - Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Dwójka" w Białymstoku, Dom Dziecka w Białowieży, Nasz Dom: Dobry Pasterz w Białymstoku, Pogotowie Opiekuńcze w Białymstoku, Dom Dziecka w Pawłówce. Istniejące aneksy kuchenne, wyposażone są w meble oraz wszystkie niezbędne sprzęty gospodarstwa domowego.

Pomieszczenia do zajęć terapeutycznych i sportowych

Pomieszczenia do zajęć terapeutycznych i sportowych zapewnia większość placówek. Pomieszczeń tych brak jest jedynie w Domu Dziecka w Białowieży i w Wielofunkcyjnej Placówce Opiekuńczo-Wychowawczej "Opoka" w Wasilkowie.

Standardów w zakresie zapewnienia dzieciom innych pomieszczeń, nie spełniają następujące placówki:

-         pokoi do spotkań z osobami odwiedzającymi - Dom Dziecka w Białowieży, Pogotowie Opiekuńcze w Białymstoku, Dom Dziecka w Supraślu, Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Suwałkach,

-         pokoju gościnnego - Dom Dziecka w Białowieży, Dom Dziecka w Pawłówce, Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Suwałkach,

-         pokoju pielęgniarki - Dom Dziecka w Supraślu, Dom Dziecka w Krasnem, Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Opoka" w Wasilkowie, Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Suwałkach),

-         pokoju dla dzieci chorych - 2 placówki (Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Opoka" w Wasilkowie, Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Suwałkach).

Liczba wychowanków w placówce

Obowiązujące normy w tym zakresie, to nie więcej niż 30 dzieci przebywających jednocześnie w placówce. W województwie podlaskim na koniec roku 2006r. tylko 3 placówki (Dom Dziecka w Białowieży, Dom Dziecka w Krasnem, Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Jedynka" w Białymstoku) nie osiągnęły tego standardu.  Pozostałe placówki dostosowały liczbę wychowanków do obowiązującego standardu poprzez przekształcanie się w placówki wielofunkcyjne łączące funkcje interwencyjne, socjalizacyjne i inne działania na rzecz pomocy dziecku i rodzinie. W utworzonych placówkach wielofunkcyjnych powstały grupy: socjalizacyjne, interwencyjne oraz wsparcia dziennego. W Zespole Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych w Zambrowie utworzono ponadto grupę dla dzieci z zaburzeniami psychicznymi, a w Pogotowiu Opiekuńczym w Białymstoku - grupa socjoterapeutyczna. Liczba osób w każdej z tych grup nie przekracza 30 wychowanków.

W placówkach wielofunkcyjnych utworzono także mieszkania usamodzielnienia, jako formy organizacyjne placówki przeznaczone dla starszych dzieci. Mieszkania te są organizowane po to, aby wychowankowie nauczyli się, jak samodzielnie funkcjonować po opuszczeniu placówki m.in. prowadzenia gospodarstwa domowego, racjonalnego gospodarowania domowym budżetem, załatwiania spraw urzędowych, samodzielnego podejmowania decyzji i ponoszenia za nie odpowiedzialności. Umieszczani tam wychowankowie, przygotowywani są do samodzielności życiowej w warunkach zbliżonych do naturalnego środowiska.

Na terenie województwa podlaskiego funkcjonuje 16 mieszkań usamodzielnienia, usytuowanych zarówno w strukturze placówek, jak i w środowisku otwartym. Ogółem mieszkania te dysponują 67 miejscami. Na terenie placówek znajduje się 8 mieszkań z 34 miejscami (Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Łomży - 4 dwuosobowe mieszkania, Dom Dziecka w Supraślu - 1 siedmioosobowe mieszkanie, Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Jedynka" w Białymstoku - 1 sześcioosobowe mieszkanie, Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Dwójka" w Białymstoku - 1 mieszkanie 8 osobowe, Dom Dziecka w Zambrowie - 1 mieszkanie pięcioosobowe). Pozostałe 8 mieszkań, utworzone poza placówkami, dysponują 33 miejscami: Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Jedynka" w Białymstoku - 3 mieszkania o łącznej liczbie 17 miejsc, Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Łomży - 1 mieszkanie dwuosobowe, Dom Dziecka Białowieży - 2 mieszkania dla sześciu osób, Dom Dziecka w Zambrowie - 2 mieszkania dla ośmiu wychowanków. Na koniec roku 2006w w mieszkaniach usamodzielnienia przebywało łącznie 58 wychowanków w wieku 15-20 lat.

Z uwagi na funkcje wychowawcze, jakie spełnia ta forma pracy z młodzieżą, należałoby wszystkim wychowankom zapewnić możliwość zamieszkania w mieszkaniu usamodzielnienia przed opuszczeniem placówki. W przygotowaniu jest kolejne samodzielne mieszkanie dla 14 wychowanków, które w kwietniu 2007r. planuje uruchomić Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Dwójka" w Białymstoku.

Wszystkie placówki rodzinne posiadają liczbę miejsc zgodną z wymogami, a więc od 4 do 8.

Wyżywienie

Wyżywienie dostosowane jest do potrzeb rozwojowych oraz wieku dzieci. Przy układaniu jadłospisów uwzględniane są zalecenia sanepidu oraz w miarę możliwości życzenia dzieci. Przy śniadaniu dzieci otrzymują suchy prowiant do szkoły. We wszystkich placówkach zapewniony jest dostęp przez całą dobę do suchego prowiantu i napoi między posiłkami. W lodówkachi szafkach znajdują się podstawowe produkty żywnościowe, z których dzieci korzystają wg potrzeb. Bardzo uroczyście obchodzone są imieniny i urodziny wychowanków. Z tej okazji organizowane są małe przyjęcia. W przypadku żywienia dzieci chorych przestrzegane są zalecenia lekarza i diety.

Opieka zdrowotna

Wszyscy wychowankowie objęci są opieką medyczną lekarzy rodzinnych oraz w razie potrzeby poradni specjalistycznych. W placówkach przeprowadzane są systematycznie pogadanki na temat min. higieny osobistej, szkodliwości palenia papierosów, narkotyków czy alkoholu. W tym zakresie placówki współpracują z policją i poradniami do spraw uzależnień.

Zajęcia wyrównawcze, kompensacyjne, terapeutyczne i rewalidacyjne

Dzieci objęte są pomocą pedagogiczną, psychologiczną i logopedyczną. Poddawane są różnym oddziaływaniom terapeutycznym, w zależności od potrzeb. Opracowywane są różne programy terapeutyczne grupowe oraz indywidualne, np.: programy ukierunkowane na zaspokojenie potrzeb psychicznych dzieci oraz stymulowanie aktywności ruchowej i poznawczej. Ponadto w placówkach realizowane są programy profilaktyczne, edukacyjne, dydaktyczne, rozwijające i kształtujące nawyki higieniczne, treningi zastępowania agresji.

Wyposażenie w odzież, obuwie oraz przedmioty osobistego użytku i leki

Każde dziecko wyposażone jest w garderobę stosowną do wieku, indywidualnych potrzeb oraz pory roku. Wychowankowie nie zawsze mają możliwość wyboru garderoby podczas jej zakupu. Wszystkie dzieci posiadają wystarczającą ilość bielizny. Na początku każdego roku szkolnego dzieci wyposażane są w podręczniki oraz przybory szkolne. Podopieczni otrzymują również środki do higieny osobistej typu: pasta do zębów, papier toaletowy, kosmetyki, szampony oraz proszki do prania. Garderoba osobista prana jest przez starsze dzieci samodzielnie w pralkach automatycznych, natomiast pościel i ręczniki prane są w pralniach, mieszczących się w placówkach. Zaopatrzenie placówek w leki pierwszej potrzeby jest wystarczające. Lekarstwa zalecone przez lekarza wydawane są przez wychowawców lub dyrektora.

Wychowankowie posiadają zabawki odpowiednie do ich wieku rozwojowego.

Kwota pieniężna do własnego dysponowania przez dzieci

Wychowankowie od 5 roku życia, każdego miesiąca otrzymują drobną kwotę do własnego dysponowania (tzw. kieszonkowe). Wysokość "kieszonkowego" ustalana była zgodnie z obowiązującymi zasadami, tj. nie mniej niż 0,5% i nie więcej niż 5% kwoty stanowiącej podstawę wysokości pomocy pieniężnej, określonej w ustawie o pomocy społecznej. "Kieszonkowe" ustalane jest przez dyrektora placówki w porozumieniu z samorządem placówki.

Do 1.10.2006r. najniższa kwota kieszonkowego wynosił 8,11zł, zaś od 1.10.2006r. - 8,23zł. Kieszonkowe wypłacane było regularnie i było zróżnicowane w zależności od wieku dziecka i jego zachowania. Kieszonkowe wielokrotnie było zwiększane w przypadku wyjazdów dzieci na wakacje lub wycieczki szkolne.

Dostęp do nauki

Każde dziecko przebywające w placówce ma zapewniony dostęp do nauki w szkołach podstawowych, gimnazjach i ponadgimnazjalnych. Szkoły, do których uczęszczają wychowankowie znajdują się poza miejscem, gdzie zlokalizowana jest placówka. Wyjątek w tym zakresie stanowi Dom Dziecka w Pawłówce, gdzie szkoła podstawowa znajduje się w budynku placówki. Koszty dojazdów do szkół oraz koszty opłaty za pobyt w internatach i bursach ponoszone są przez placówki.

Osobą odpowiedzialną za przygotowanie dziecka do szkoły jest wychowawca bezpośrednio opiekujący się danym dzieckiem. Dzieci mają zapewnioną pomoc w naucei uczestnictwo w zespołach wyrównawczych niwelujących deficyty szkolne. Wychowankowie mają możliwość korzystania z pomocy wychowawców i wolontariuszy.

Zajęcia pozalekcyjne, rekreacyjno-sportowe i kulturalne

Placówki organizują swoim wychowankom czas wolny. Zapewniają im uczestnictwo w zajęciach rekreacyjno-sportowych oraz kulturalnych. Dzieci biorą udział w różnego rodzaju turniejach i zawodach sportowych, wychodzą na basen. Ponadto uczestniczą w przedstawieniach teatralnych, seansach filmowych, audycjach muzycznych. W ramach czynnego wypoczynku organizowane są biwaki i wycieczki rowerowe po najbliższej okolicy. W okresie wakacji wychowankowie wyjeżdżają na kolonie, zimą na zimowiska. Biorą też udział pielgrzymkach. Placówki dość dobrze wyposażone w sprzęt sportowy i rekreacyjny (piłki, rowery, hulajnogi, rolki itp.).

W ramach organizacji czasu wolnego organizowane są imprezy wewnętrzne: bal karnawałowy, Andrzejki, Mikołajki, uroczystości imieninowe i urodzinowe.

W każdej placówce istnieje możliwość korzystania z komputera i internetu. W planach pracy opiekuńczo-wychowawczej uwzględniane są święta i inne dni wynikające z tradycji i obyczajów.

Tylko w jednym przypadku, w trakcie przeprowadzonego wywiadu, dzieci narzekały na brak atrakcyjnych form spędzania czasu wolnego, podkreślając wielokrotnie, że jest nudno.

Przestrzeganie praw dziecka

            Każdy wychowanek posiada swoje miejsce, gdzie przechowuje osobiste rzeczy. Nikt nie ma prawa otwierać jak również czytać korespondencji adresowanej do dziecka. W niektórych przypadkach szafki na drobne rzeczy osobiste są zamykane. Wychowawcy wchodzą do pokoi i łazienek uprzednio pukając. Na podstawie wywiadów stwierdzono, że każde dziecko jeśli chce uzyskać poradę w swoich prywatnych sprawach, zawsze może zwrócić się do osoby dorosłej, którą jest najczęściej ulubiony wychowawca. W każdym przypadku ma zagwarantowaną dyskrecję.

Z chwilą przybycia dziecka do placówki, jest ono zapoznawane z jej regulaminem. W jednym przypadku regulamin nie określał kar i nagród, którym ewentualnie podlegaliby wychowankowie. W pozostałych przypadkach stosowane kary i nagrody są uzgodnione z ogółem mieszkańców placówki. W sytuacjach, kiedy wychowanek czuł się dotknięty sposobem traktowania lub wymierzoną karą, miał prawo zwrócić się z prośbą o pomoc do wychowawcy, psychologa, pedagoga bądź dyrektora. W przypadku wymierzania kary, zostaje ona omówiona z dzieckiem. Stosowane kary są zindywidualizowane. Nie są zbyt surowe, a kryteria ich stosowania zrozumiałe.

Każde dziecko traktowane jest w sposób indywidualny i zawsze jest wysłuchane we wszystkich sprawach jego dotyczących. Ponadto istotne decyzje dotyczące losu dziecka są uzgadniane z jego rodzicami bądź opiekunami prawnymi oraz jeśli wiek na to pozwala z samym dzieckiem.

Po opuszczeniu placówki dzieci, które zwracają się o pomoc psychologiczno-pedagogiczną, korzystają z niej przez okres 3 lat. Zdarza się, że byli wychowankowie korzystają z tych porad przez dłuższy okres czasu.

Liczba dzieci pozostających pod opieką jednego wychowawcy w placówce opiekuńczo-wychowawczej musi być odpowiednia do potrzeb dzieci oraz rodzaju prowadzonych zajęć.

W placówce w czasie zajęć odbywających się na jej terenie pod opieką jednego wychowawcy może przebywać do 10 dzieci. Jak wynika z przeprowadzonych kontroli liczba wychowawców na dyżurach w ciągu dnia i podczas zajęć odbywających się na terenie placówek w większości przypadków jest wystarczająca. Tylko w Domu Dziecka w Supraślu pod opieką 1 wychowawcy pozostaje więcej niż 10 dzieci.

Wszystkie placówki zapewniają stosowną opiekę podczas zajęć specjalistycznych, tj. pod opieką jednego specjalisty przebywa nie więcej niż 6 dzieci.

W placówkach, w których przebywa powyżej 14 dzieci opiekę w godzinach nocnych powinno sprawować co najmniej dwóch pracowników, w tym jeden wychowawca. Tylko dwie placówki nie zapewniają stosownej opieki nocnej - Dom Dziecka w Białowieży i Dom Dziecka w Supraślu.

W każdym przypadku umożliwia się dzieciom zaspokajanie potrzeb religijnych. Utrzymywany jest kontakt z parafiami lokalnymi oraz z parafiami właściwymi ze względu na miejsce zamieszkania rodziców naturalnych. Placówki nawiązują kontakty z księżmi oraz klerykami, którzy odwiedzają dzieci, biorąc czynny udział w procesie wychowawczym. Po rozpoznaniu sytuacji wszystkim wychowankom, uzupełniono brakujące sakramenty. Przy tych okazjach organizowane są uroczyste obiady z udziałem osób najbliższych dziecku. W placówkach uroczyście obchodzone są kolacje Bożonarodzeniowe i śniadania Wielkanocne. Dzieci przebywające w placówkach są wyznania rzymsko-katolickiego oraz prawosławnego. Mają możliwość uczestniczenia w nabożeństwach niedzielnych oraz świątecznych obu obrządków. Uczestnictwo w liturgii odbywa się całkowicie na zasadzie dowolności.

Placówki umożliwiają dzieciom regularne, osobiste i bezpośrednie kontakty z rodzicami oraz innymi osobami bliskimi. Formalnie Sąd wydaje zgodę na wyjazdy wychowanków. W przypadku uzyskania takowej zgody oraz w przypadku kiedy nie ma zastrzeżeń ze strony placówki, każde dziecko ma możliwość odwiedzania swoich rodziców. Wychowankowie mają prawo do kontaktów z rodziną, przyjaciółmi i kolegami, zgodnie z ich potrzebami. Nie we wszystkich placówkach dzieci ze swoimi znajomymi mogą spotykać się na terenie domu, wówczas ma to miejsce poza placówką. Wychowankowie wyjeżdżają do domów rodzinnych, odwiedzają przyjaciół i kolegów. Utrzymują kontakty telefoniczne i korespondencyjne.

Dużo miejsca poświęca się w placówkach pracy z rodzinami naturalnymi dzieci. Do procesu wychowawczego włączana jest dalsza rodzina dzieci oraz osoby zaprzyjaźnione. Jest to proces długotrwały przebiegający na rożnych płaszczyznach. Placówki angażują rodziców do aktywnego udziału w różnych uroczystościach np. wzięcia udziału w rozpoczęciu nauki (msza św. i apel szkolny). Stałym punktem współpracy placówek z rodzinami jest organizacja wspólnej kolacji wigilijnej. Oprócz organizacji wspólnych uroczystości placówki starają się angażować rodziców w osiągnięcia dydaktyczne, sportowe, artystyczne swoich dzieci. Ponadto rodzice zapraszani są na przyjęcia z okazji imienin, czy przyjęcia sakramentów świętych. Wielokrotnie rodzice są włączani w organizację przyjęć. Obchodzony jest również Dzień Matki oraz wspólne obchody Dnia Dziecka. W proces pedagogizacji środowiska rodzinnego zaangażowanych jest szereg instytucji. Jednakże zbyt mało kontaktów utrzymuje się z Gminnymi Ośrodkami Pomocy Społecznej oraz z parafiami Kościołów i związków wyznaniowych właściwych ze względu na miejsce zamieszkania rodziców naturalnych. W wyniku podjętych działań wielu wychowanków wróciło do rodzin naturalnych lub znaleziono rodziny zastępcze.

Dokumentacja

Dokonując oceny przestrzegania standardu w zakresie opieki i wychowania przeanalizowano obowiązującą dokumentację tj. wywiady środowiskowe, diagnozy psychologiczno-pedagogiczne, karty pobytu dzieci, ich akta osobowe oraz protokoły stałego Zespołu do spraw okresowej sytuacji dziecka. Dokumentacja ta niezbędna jest do opracowania i modyfikowania indywidualnych planów pracy z dzieckiem uwzględniających indywidualne potrzeby wychowanka.

Wszystkie placówki prowadzą właściwie wymaganą dokumentację dotyczącą wychowanków.

            Stwierdzono, że karty pobytu dzieci uzupełniane są na bieżąco.

Wywiady środowiskowe przeprowadzane są raz na pół roku. W sytuacji, gdy rodzice wychowanka zmieniają miejsce zamieszkania bądź, gdy ulega zmianie ich sytuacja życiowa, wywiady przeprowadzane są częściej. W przypadku braku aktualizacji wywiadów w aktach zamieszczono stosowne notatki lub pisma potwierdzające działania podejmowane w celu ich uaktualnienia.

Należy stwierdzić, że poprawiła się jakość sporządzanych wywiadów w stosunku do lat poprzednich. Pracownicy socjalni opracowali własne druki wywiadów, które są dostosowane do potrzeb placówki. Zawarta w nich charakterystyka środowiska rodzinnego, relacji panujących między poszczególnymi członkami rodziny w pełni pozwala wykorzystać zebrane informacje do opracowania indywidualnych planów pracy z dzieckiem. Karty pracy z rodziną wprowadzane w niektórych placówkach należą do innowacyjnych rozwiązań w kierunku pedagogizacji środowiska rodzinnego. Dzięki temu w proces pracy z rodziną włączani są wszyscy pracownicy zajmujący się dzieckiem przebywającym w placówce. W chwili obecnej w każdej z placówek zatrudniony jest pracownik socjalny.

Podstawą do sporządzenia planu pracy są diagnozy psychologiczno-pedagogiczne. Stwierdzono, że diagnozy (i ich aktualizacja) opatrzone są wskazówkami i zaleceniami do pracy z dzieckiem i wielu przypadkach - z jego rodziną. Charakteryzują one dokładnie dziecko w poszczególnych sferach rozwoju, jego deficyty oraz szczególne potrzeby.

Analizując indywidualne plany pracy z dzieckiem stwierdzono, że są one opracowane poprawnie, na podstawie przeanalizowanej aktualnej dokumentacji. Wychowawcy opracowujący plany starali się wypracować model najbardziej charakteryzującą dziecko. W planach uwzględniono wskazówki specjalistów do pracy z dzieckiem i jego rodziną, a w 90% ujmowane są wszystkie sfery rozwoju psychofizycznego dziecka. Niektóre aspekty traktowane są jednak powierzchownie. Zbyt mało miejsca poświecono rozwijaniu zainteresowań, wzbogacaniu wiedzy o otaczającym świecie oraz kształtowaniu nawyków prozdrowotnych. Pomijano aspekt uczenia organizacji czasu wolnego, czy pracy nad poprawą relacji dziecko - rodzice. Należy stwierdzić, że wszystkie plany pracy z dzieckiem są poddawane właściwej, bieżącej modyfikacji. W większości planów bardzo obszernie odnotowywane są efekty podejmowanych działań. Przy adnotacjach uwzględniane są daty. Na tej podstawie można określić, jakie zmiany zachodzą w rozwoju dziecka podczas pobytu w placówce oraz jak przebiega proces opiekuńczo-wychowawczy.

Analiza indywidualnych planów pracy wskazuje, że są one sporządzone zgodnie z potrzebami wychowanków i na bieżąco modyfikowane.

Na podstawie przeprowadzonej analizy dokumentacji należy podkreślić, że jakość dokumentowania pracy opiekuńczo-wychowawczej jest na wysokim poziomie. Wychowawcy zaakceptowali sytuację, że każde dziecko posiada inne potrzeby, pragnienia oraz obdarowane jest wyjątkowymi zdolnościami.

Kadra biorąca udział w procesie opiekuńczo-wychowawczym

Aby proces opiekuńczo-wychowawczy przebiegał prawidłowo w placówkach zatrudniana powinna być kadra zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami. Obecnie większość placówek zatrudnia kadrę zgodne z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu. Na podstawie przeprowadzonych kontroli stwierdzono, że w dwóch placówkach łącznie pięciu wychowawców nie posiadało stosownych kwalifikacji do zajmowanego stanowiska (Nasz Dom: Dobry Pasterz w Białymstoku i Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Opoka" w Wasilkowie). Ponadto dwóch dyrektorów placówek nie posiadało ukończonej specjalizacji z zakresu organizacji pomocy społecznej, zaś jeden powinien mieć uzupełnione studia wyższe studiami podyplomowymi.

Ośrodki Adopcyjno-Opiekuńcze

Na terenie województwa podlaskiego, w miastach będących powiatami działają 4 ośrodki adopcyjno-opiekuńcze: w Białymstoku, Suwałkach oraz 2 w Łomży, w tym 1 niepubliczny.

Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze pełnią funkcję diagnostyczno-konsultacyjną, której celem jest pozyskiwanie, szkolenie i kwalifikowanie osób zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz placówki rodzinnej. Zadaniem ich jest także szkolenie i wspieranie psychologiczno-pedagogiczne osób prowadzących rodziny zastępcze i placówki rodzinne oraz rodziców naturalnych dzieci objętych tymi formami opieki. Białostocki Ośrodek prowadzi ponadto Wojewódzki Bank Danych o dzieciach zakwalifikowanych do przysposobienia i rodzinach zgłaszających gotowość do przysposobienia dziecka.

Ośrodki Adopcyjno-Opiekuńcze w Białymstoku i Suwałkach współpracują z placówkami rodzinnymi w zakresie okresowej oceny sytuacji wychowanków oraz udzielają pomocy w opracowywaniu indywidualnych planów pracy z dzieckiem.

Ośrodki, aby prawidłowo wypełniać swoje zadania, powinny dysponować co najmniej dwoma pomieszczeniami, osobno do terapii rodzinnej oraz do spotkań z osobami zgłaszającymi gotowość przysposobienia dziecka, gwarantujące osobom korzystającym z usług ośrodka dyskrecję w prowadzonych sprawach. Ośrodki dysponują różnymi warunkami lokalowymi. Braki w tym zakresie wykazują ośrodki w Suwałkach i Łomży, bowiem rolę pomieszczenia do spotkań z osobami zgłaszającymi gotowość przysposobienia dziecka spełnia gabinet dyrektora lub pokoje pedagoga i psychologa. Istniejące pomieszczenia wyposażone są w niezbędne meble i urządzenia pomocne do prowadzenia badań jak również szkoleń rodziców adopcyjnych i zastępczych.

Kadra zatrudniona w ośrodkach w większości spełnia kwalifikacje określone w przepisach. W jednym przypadku (OAO w Łomży) pedagog nie posiadał odpowiedniego wykształcenia.

Ośrodki inicjują i wspomagają zastępcze formy opieki i wychowania rodzinnego, którymi są: rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, rodziny przysposabiające (adopcyjne). Pozyskują kandydatów zgłaszających gotowość do pełnienia funkcji rodziny zastępczej i adopcyjnej oraz prowadzą działalność w zakresie promowania form rodzinnej opieki zastępczej poprzez media (prasa, telewizja lokalna, radio), rozpowszechnianie ulotek, plakatów, konferencje, festyny, imprezy okolicznościowe.

Ośrodki prowadzą szkolenia dla kandydatów na rodziny zastępcze i adopcyjne. W województwie podlaskim kandydaci szkoleni są następującymi programami: "Rodzina", (OAO w Białymstoku), "PRIDE - Rodzinna opieka zastępcza/adopcja" (OAO w Suwałkach i Łomży) i "Dziecko czeka..." (Katolicki OAO w Łomży). Wszystkie programy posiadają wymaganą decyzję ministerstwa zatwierdzającą te programy.

Po zrealizowaniu programu uczestnicy otrzymują zaświadczenie o ukończeniu szkolenia. Wydawane zaświadczenia powinny być zgodne z załącznikiem rozporządzenia MPS z dnia 30.09.2005r. w sprawie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych. OAO w Suwałkach i w Łomży nie wydawał zaświadczeń zgodnie z określonym wzorem. Wszystkie Ośrodki prowadzą rejestry wydawanych zaświadczeń kandydatom.

Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze zobowiązane są do gromadzenia informacji o dzieciach, które mogą być przysposobione lub umieszczone w rodzinie zastępczej.

W banku umieszczone są karty zgłoszeń dzieci, które zawierają informacje o dzieciach zgłoszonych do adopcji lub dla których poszukuje się opieki zastępczej. Stanowią one podstawowy dokument oceny rozwoju dziecka. Ośrodki kwalifikują dzieci do przysposobienia, jeżeli została uregulowana ich sytuacja prawna. Karty dzieci zgłaszanych do adopcji nie powinny być wypełniane przed uregulowaniem ich sytuacji prawnej. Jak wynika z przeprowadzonych kontroli, w jednym przypadku (OAO w Łomży) karty były wypełniane przed uregulowaniem sytuacji prawnej dziecka.

Ośrodki, powinny również sporządzać dla dziecka diagnozę psychologiczną i pedagogiczną oraz gromadzić informacje o stanie zdrowia dziecka. Powyższą diagnozę muszą sporządzać również dla dzieci umieszczanych w rodzinach zastępczych. Jak wynika z przeprowadzonych kontroli dla dzieci, które zostały zgłoszone do Ośrodków w Białymstoku i Suwałkach zakwalifikowanych do adopcji, zostały sporządzone diagnozy psychologiczno-pedagogiczne. Na bieżąco sporządzane były również diagnozy dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych. Jedynie Ośrodek w Łomży nie sporządził dla wszystkich dzieci stosownych diagnoz w przypadku zakwalifikowania ich do przysposobienia. Nie zdiagnozował też większości dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych (sporządzono im tylko opinie).

Ośrodek po zgłoszeniu danych dziecka do przysposobienia, w zależności od możliwości utworzenia dla niego rodziny zastępczej lub adopcyjnej, w terminie l miesiąca zobowiązany jest do niezwłocznego przekazywania bankowi danych informacji o dzieciach zakwalifikowanych do przysposobienia.

Ośrodki funkcjonujące na terenie województwa podlaskiego prowadzą banki danych o dzieciach zgłoszonych do ośrodka. Informacje o wszystkich dzieciach, dla których poszukiwane jest zastępcze środowisko rodzinne przekazywane są do Ośrodka Adopcyjno-Opiekuńczego w Białymstoku, który jest Bankiem Danych Województwa Podlaskiego. OAO w Białymstoku terminowo przekazuje dane o dzieciach oczekujących na przysposobienie do wojewódzkich banków danych prowadzonych przez ośrodki w innych województwach i do centralnego banku danych.

Ośrodki prowadzą również bank danych o osobach zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, w którym umieszczane są dane dotyczące kandydatów zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz o osobach zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka. Dane dotyczące kandydatów zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz o osobach zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka umieszczane są w banku danych za ich uprzednią zgodą.

Ośrodki udzielają pomocy rodzinom zastępczym, adopcyjnym oraz naturalnym dzieci przebywających w rodzinach zastępczych lub palcówkach opiekuńczo-wychowawczych. Pomoc świadczona jest głównie w formie poradnictwa.

Realizując swoje zadania Ośrodki nawiązują i współpracują z instytucjami działającymi na rzecz dziecka i rodziny, a w szczególności z: placówkami opiekuńczo-wychowawczymi, ośrodkami pomocy społecznej, policją sądami, poradniami zdrowia, szpitalami, szkołami i parafiami.

Nadzór pedagogiczny sprawowany przez dyrektorów placówek

W kontrolowanych placówkach w 2006r. nie stwierdzono uchybień w realizacji zadań nadzoru pedagogicznego. We wszystkich skontrolowanych placówkach dyrektorzy opracowali Plany nadzoru pedagogicznego na 2006r. W planach przewidziano m.in.:

-         kontrolę opracowywania i realizacji indywidualnych planów pracy z dzieckiem,

-         realizację rozwoju zawodowego pracowników ubiegających się o stopnie awansu zawodowego,

-         realizację planów i założeń opracowanych w dziennikach zajęć oraz dziennikach dodatkowych,

-         hospitacje zajęć wieczornych, porannych, czasu wolnego, hospitacje zajęć dodatkowych.

Ponadto przewidziano bieżące przeglądy dokumentacji typu:

-         dzienniki zajęć,

-         karty pracy z rodziną,

-         indywidualne plany pracy z dzieckiem,

-         dokumentacja dotycząca awansów zawodowych pracowników pedagogicznych,

-         realizacja założeń zawartych w planie pracy placówki.

Na podstawie kilkuletniej obserwacji nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektorów placówek nad kadrą pedagogiczną należy stwierdzić, że jakość sprawowanego nadzoru na przestrzeni ostatnich lat uległa radykalnej poprawie. Dyrektorzy placówek wzięli pod uwagę wskazówki przekazywane na naradach, a także wymieniali swoje doświadczenia z innymi placówkami, które były kontrolowane w latach poprzednich.

Jakość dokumentowania sprawowanego nadzoru pedagogicznego jest na dobrym poziomie. Głównym elementem nadzoru były hospitacje zajęć opiekuńczo-wychowawczych w toku, których dyrektor ocenia poprawność merytoryczną prowadzonych zajęć wychowawczych i opiekuńczych. Hospitacje przebiegały zgodnie z uprzednio opracowanym harmonogramem. Sporządzano notatki z kontroli dokumentacji oraz notatki z obserwowanych zajęć opiekuńczo-wychowawczych. Wzrosła częstotliwość dokonywania ocen pracy kadry pedagogicznej oraz ocen dorobku zawodowego.

Wystąpiły jednak pojedyncze przypadki, gdzie przeprowadzane hospitacje nie zawsze były stosownie dokumentowane. Notatki pohospitacyjne ograniczały się do zapisu: "zajęcia przeprowadzono zgodnie z konspektem". Brak było zapisu o poprawności przebiegu zajęć, mocnych stronach lub ewentualnych zaleceniach. W niektórych przypadkach nie dokumentowano przeprowadzonych kontroli dokumentacji. Tego rodzaju braki wpływają negatywnie na gromadzenie informacji o pracy pracowników pedagogicznych, a to w konsekwencji utrudnia ocenę ich pracy.

Na podstawie kart ocen pracy stwierdzono, że w uzasadnieniach oceny pracy nie zawsze brano pod uwagę wszystkie aspekty określone w rozporządzeniu w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy pracowników pedagogicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych.

Dyrektorzy zachęcają pracowników do wprowadzania ciekawych i nowych form pracy. W wielu placówkach realizowane są programy autorskie. Kadra pedagogiczna stara się podwyższać swoje kwalifikacje uczestnicząc w różnych formach dokształcania.

Na podstawie analizy protokołów z posiedzeń stałego Zespołu do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka stwierdzono, że kwestie dotyczące wychowanków przebywających w placówkach oraz ich rodzin analizowane są bardzo skrupulatnie. Analizie poddawane są również metody i formy pracy z dzieckiem i jego rodziną. Ponadto placówki motywują na piśmie zasadność pobytu dziecka w placówce.

Kadra pedagogiczna doskonali się zawodowo na spotkaniach zespołów samokształceniowych oraz spotyka się w celu wymiany refleksji i spostrzeżeń na temat wychowanków. Pracownicy biorący udział w procesie opiekuńczo-wychowawczym wychowanków są zapoznawani z bieżącymi informacjami dotyczącymi zagadnień wychowawczych, warsztatu pracy oraz przepisami prawa. Lektura, prasa, aktualne przepisy prawa dostępne są dla każdego pracownika. Należy podkreślić, że dyrektorzy placówek wspierają pracowników w wykonywaniu przez nich obowiązków związanych z opieką i wychowaniem. Często służą pomocą, w szczególności w sprawach opieki, wychowania, dydaktyki oraz innych wynikających z bieżącej pracy.

Wychowawcy zachęcani są również do wspólnych wyjazdów z pracownikiem socjalnym i odwiedzania domów rodzinnych wychowanków. W wyniku powyższych ustaleń w wielu placówkach opracowano tzw. karty pracy z rodziną, które zawierają wspólne działania całego zespołu w celu pedagogizacji środowiska rodzinnego wychowanków. Opracowuje się, a następnie wdraża programy przygotowujące podopiecznych do samodzielności w życiu.

Uogólniając, należy stwierdzić, że pracownicy placówek podejmują próby poszukiwania najskuteczniejszych metod wychowawczych często w oparciu o najnowszą literaturę z zakresu opieki i wychowania.

Wnioski

W celu osiągnięcia obowiązującego standardu należy:

1      dostosować liczbę wychowanków w pokojach mieszkalnych do obowiązującego standardu - w pokoju nie może być więcej niż 5 dzieci,

2      uzupełnić braki w wyposażeniu pokoi mieszkalnych,

3      zapewnić odpowiednią liczbę pomieszczeń do wypoczynku i aneksów kuchennych w stosunku do liczby dzieci w palcówce - 1 pomieszczenie na 10 dzieci,

4      zapewnić wymagane pomieszczenia:

-       do cichej nauki,

-       pomieszczenia do zajęć terapeutycznych i sportowych,

-       pokój do spotkań z osobami odwiedzającymi,

-       pokój gościnny,

-       pokój pielęgniarki,

-       pokój dla dzieci chorych,

5      dostosować liczbę dzieci w placówce do obowiązującego standardu - nie więcej niż 30 dzieci przebywających jednocześnie w placówce,

6      zapewnić w czasie zajęć odbywających się na terenie placówki odpowiednią opiekę - pod opieką jednego wychowawcy może przebywać do 10 dzieci,

7      zapewnić w porze nocnej stosowną opiekę - w placówce, w której przebywa powyżej 14 dzieci opiekę w godzinach nocnych powinno sprawować co najmniej dwóch pracowników, w tym jeden wychowawca,

8      zatrudniać kadrę zgodnie z określonymi wymaganiami,

9      zapewnić odpowiednią liczbę pomieszczeń w Ośrodkach Adopcyjno-Opiekuńczych,

10  sporządzać diagnozy psychologiczno-pedagogiczne dzieciom zakwalifikowanym do adopcji oraz dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych.

Opracowano w Wydziale Polityki Społecznej

Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku

Z up. WOJEWODY PODLASKIEGO

Andrzej Kozłowski

Dyrektor Wydziału Polityki Społecznej

Białystok, 31 styczeń 2007r.

Załącznik Nr 1
Wykaz placówek opiekuńczo-wychowawczych skontrolowanych w 2006r.

1          Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy w Białymstoku

2          Dom Dziecka Nr 2 w Białymstoku

3          Rodzinny Dom Dziecka Nr 2 w Białymstoku

4          Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy w Łomży

5          Dom Dziecka w Pawłówce

6          Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy w Suwałkach

7          Rodzinny Dom Dziecka w Augustowie

8          Do m Dziecka w Supraślu

9          "Nasz Dom: Dobry Pasterz" w Białymstoku

10      Wielofunkcyjna Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza "Opoka" w Wasilkowie

11      Zespół Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych w Łomży

12      Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Suwałkach

13      Dom Dziecka w Białowieży

14      Pogotowie Opiekuńcze w Białymstoku

15      Dom Dziecka Nr 1 w Białymstoku

16      Dom Dziecka w Zambrowie

17      Dom Dziecka w Krasnem

18      Świetlica Świętej Urszuli Ledóchowskiej w Augustowie

19      Środowiskowy Dom Rodzinny "Nasz Dom" w Białymstoku